Dolen door een vergeten beschaving

Op de rand van Tilburg ligt de voormalige waterzuiveringsinstallatie Moerenburg. Het grondgebied heeft een rijke historie: het is vernoemd naar de Moerenborch, een omwaterde woning die er van 1358 tot ongeveer 1750 gestaan heeft, en gediend heeft als woning voor de plaatselijke pastoor. De huidige aanblik is er echter één van vergane industrie: de enorme, betonnen rioleringsinstallaties zijn verlaten en gedeeltelijk overgroeid.

Locatie

Die sfeer van ruïnes, van een verloren samenleving, inspireerde Joris van Midde (37) tot het maken van de nieuwste voorstelling van De Kwekerij, Verborgen stad. “We waren gevraagd het eindbeeld te verzorgen van de stadswandeling van L’avventura (een Tilburgse multidisciplinaire werkplaats, red.). De locatie sprak me echter zo aan dat ik eens ben gaan informeren bij Kunst in de Openbare Ruimte Tilburg.” Het bleek dat De Moerenburg een culturele bestemming moest gaan krijgen, en De Kwekerij kreeg toestemming een voorstelling op het terrein te maken.

Het is niet de eerste multidisciplinaire locatievoorstelling waarvoor van Midde de artistieke leiding voor zijn rekening neemt: zijn afstudeervoorstelling in 1994 aan de Academie voor Drama van Eindhoven was er ook één. Na zijn opleiding heeft hij ook veel vlakke-vloertheater gemaakt, maar uiteindelijk ging hij toch terugverlangen naar de vrijheid die locatietheater te bieden heeft. “Een locatie kun je helemaal je eigen plek maken. Je bent niet gebonden aan van tevoren bepaalde afmetingen, of een van tevoren bepaalde plaatsbepaling ten opzichte van het publiek. Bovendien is de samenwerking met andere disciplines heel inspirerend, omdat bijvoorbeeld choreografen een heel andere artistieke invalshoek hebben dan toneelregisseurs.”

Kernwoorden

Met productiebedrijf De Kwekerij, dat hij in 1995 oprichtte samen met Marcel Roelfsema en Hans Maas, werkt van Midde sinds 2003 dan ook uitsluitend op locatie. Dit heeft onder andere de voorstellingen De nuttelozen van de nacht (2004), Apocalyps 2005 (2005) en De goddelozen (2006) opgeleverd, en nu dus Verborgen stad. Het zijn voorstellingen die het midden houden tussen theater en tentoonstelling; het publiek beweegt zich van tafereel naar tafereel, veelal bijgestaan door een behulpzame gids.

Met zijn vaste medewerkers Leon de Waal (tekst) en Batja ten Kortenaar (choreografie) resideert van Midde sinds 1 april op Moerenburg, om de locatie volledig te doorgronden, en zich er thuis te gaan voelen. “We laten ons zo veel mogelijk inspireren door de plek zelf. Thema’s die daarbij vaak terugkwamen zijn ontheemdheid, dolen, weemoed, een verborgen beschaving. Met die kernwoorden gaan we dan aan de slag.” Voor de choreografie liet Ten Kortenaar zich inspireren door de film Drowning by numbers van Peter Greenaway en het idee van het ondoorgrondelijke spelen die voor de verliezers grote consequenties hebben is in Verborgen stad overgenomen. “Als je naar de plattegrond van het gebied kijkt, heeft dat ook veel weg van een bordspel.”

Belevingswereld

Een andere belangrijke inspiratiebron was de roman De onzichtbare steden van Italo Calvino. Het boek is gebaseerd op de reisverslagen van Marco Polo, waarin hij de steden beschreef die hij op zijn ontdekkingstochten tegenkwam. Later bleken deze beschrijvingen grotendeels verzonnen te zijn. Om voor de beschaving in zijn voorstelling de juiste balans te vinden tussen herkenbaarheid en bevreemding was Calvino’s roman onmisbaar, zegt van Midde: “Net als Calvino proberen we eigenlijk een belevingswereld te ensceneren, tastbaar te maken.”

Bij een wandeling over het terrein blijkt dat die belevingswereld zich al begint af te tekenen. De waterzuiveringsinstallatie zelf roept al genoeg associaties op. In combinatie met de afgeslotenheid van het gebied en de oprukkende natuur waan je je al snel ver weg van de bewoonde wereld. Bovendien hebben de makers zelf wat houten structuren gebouwd om de illusie van een echte (voormalige) beschaving te vervolmaken. Het publiek zal in verschillende groepen over het gebied worden geleid en onderweg zijn er ontmoetingen met allerhande verschoppelingen, zoals een ontheemde klokkenmaker die wanhopig de ijzeren structuur van het uurwerk probeert te belichamen en inwoners van de stad die via een soort kabelbaan met hun verbannen familieleden trachten te communiceren.

In de toekomst zal van Midde in ieder geval niet kleinschaliger gaan denken. Desgevraagd zegt hij: “In de toekomst zou ik graag nog eens een voorstelling maken in het Ruhrgebied. De enorme industriële ruïnes daar hebben raakvlakken met de thema’s die in Verborgen stad al worden aangeroerd”. Dat belooft nog wat.

Verborgen Stad is van 9 t/m 13 mei en 15 mei t/m 19 mei te zien op het terrein van rioolgemaal Moerenburg,  Tilburg. Klik hier voor meer informatie. De foto’s zijn genomen tijdens een van repetities op het terrein.