De meerwaarde van de songtekst

Als er twee nummers zijn waar je in 2011 niet omheen kon, dan waren dat wel Adele’s

rie verschillende benaderingen van betekenis onderscheiden. Uit de romantiek komt de gedachte voort dat we de betekenis van een tekst in de intenties van de schrijver moeten zoeken. Wat de schrijver wilde uitdrukken is wat een tekst betekent. Dan zijn er de formalisten die stellen dat de betekenis door de structuur van de tekst bepaald wordt. In plaats van te proberen de schrijver te begrijpen, moeten we de tekst op zichzelf zien. De betekenis van woorden, zinnen en hun samenhang bepaalt de betekenis. Tenslotte zijn er de reader – response theoretici, die stellen dat de betekenis is wat de ontvanger er van maakt.

Voor alle drie is wat te zeggen. Met de romantici kunnen we vaststellen dat een ontvanger probeert te achterhalen wat de schrijver met een tekst bedoelt. Met de reader -response theoretici kunnen we zeggen dat wat een tekst voor de ontvanger betekent de betekenis is die er toe doet. De formalisten bewandelen een middenweg: het is de tekst die de intenties van de schrijver verwoordt en een interpretatie mogelijk maakt. Zowel de betekenis die de schrijver wil uitdrukken en de betekenis die een ontvanger er uit kan halen worden begrensd door de taal die zij met elkaar delen.

Invulling
Toch wordt in een tekst niet alles gezegd dat nodig is om er een betekenis aan te geven. Wanneer iemand vertelt dat hij voor de deur van zijn huis stond en vervolgens vertelt dat hij binnen is, dan nemen we aan dat hij door de deur naar binnen is gegaan, ook al vertelt de tekst dat niet. Het invullen van de leemtes is een psychologisch proces dat normaal gesproken automatisch in werking treedt wanneer we een tekst horen of lezen. We gaan vanzelf op zoek naar het meest logische verband. Hoe groter de leemtes in een tekst worden, hoe meer er van onze intelligentie en verbeeldingskracht wordt gevraagd om deze in te vullen.

De teksten van ‘Someone Like You’ en ‘Somebody That I Used To Know’ zitten zo in elkaar dat het weinig verbeeldingskracht vereist om tot een interpretatie van de tekst te komen. We kunnen het lied verder invullen met onze eigen associaties, zonder dat we denken dat Adele en Gotye die associaties (bijvoorbeeld met je eigen ex) ook hadden. De grens tussen de betekenis in de tekst en onze verdere interpretatie is duidelijk te trekken.

Vage teksten
Wat gebeurt er nu met de ontvanger wanneer de verbanden tussen zinnen niet zo gemakkelijk te leggen zijn? Juist minder hitgeoriënteerde artiesten schrijven nogal eens teksten die veel invulling van de luisteraar vragen. Juist deze artiesten deinzen er vaak voor terug de luisteraar daarbij een handje te helpen, bijvoorbeeld door in interviews de tekst toe te lichten. Soms geven artiesten te kennen dat ze vrezen dat te veel uitleg afbreuk zal doen aan de interpretatie die de luisteraars zelf hebben van de tekst. Dat veronderstelt dat de luisteraar moeite

Ook Kurt Cobain schreef teksten die weinig samenhang vertonen. Veel tieners hadden het gevoel dat Cobain met zijn liedjes iets uitdrukte dat voor hen van waarde was. De ironie wil dat Cobain zich juist helemaal niet in de wereld van zijn fans herkende. Het refrein van ‘In Bloom’ lijkt dat uit te drukken: ‘He’s the one / Who likes all our pretty songs / And he likes to sing along / And he likes to shoot his gun / But he knows not what it means’. Cobain verklaarde ooit dat hij zijn teksten snel bedacht, vlak voor de opnames begonnen. Het is niet onwaarschijnlijk dat hij zich minder van zijn publiek vervreemd had gevoeld als hij een meer overdachte manier had gekozen om zijn emoties uit te drukken.

No Woman, No Cry
Je zou tot de conclusie kunnen komen dat iedere songwriter beter een voorbeeld aan Adele en Gotye kan nemen. Dat is te kort door de bocht. Soms vragen teksten meer kennis of levenservaring om door een luisteraar te kunnen worden gewaardeerd. Deze teksten kunnen voor een kleiner publiek een waarde hebben die simpelere teksten soms ontberen, omdat deze geen recht doen aan de belevingswereld van dat publiek. Ook kan een tekst verbanden leggen die door de luisteraar alleen op een impliciet niveau worden herkend: je wordt geraakt, maar je weet niet precies waarom. Tenslotte kan een zekere mate van onduidelijkheid de verbeelding van de luisteraar blijven prikkelen; de contouren zijn duidelijk waar te nemen, maar de cirkel is nog niet rond. Toch is het tekstschrijvers aan te bevelen eens na te denken over de vraag hoeveel van de door hun bedoelde betekenis echt uit de tekst wordt gehaald. Bob Marley had veel misverstanden kunnen voorkomen als hij zijn hit ‘No Woman, Don’t Cry’  had genoemd.