IFFR 2013

In dit zevende deel (en laatste festivalverslag) bekijken we een 17-jarig meisje dat verliefd is op haar broer, een documentaire over de experimentele en revolutionaire muziekstroming Tropicália, een documentaire over de obsessieve liefde voor vinyl van alle kanten en een film over het maken van geluidseffecten voor een horrorfilm.

DEEL 1 | DEEL 2 | DEEL 3 | DEEL 4 | DEEL 5 | DEEL 6 | DEEL 7 | DEEL 8: het laatste oordeel

Inhoud: The Unspeakable Act | Tropicália | Vinylmania | Berberian Sound Studio

Broederlijke liefde

The Unspeakable Act
Dan Sallitt • VS, 2012
3.0

Niet bepaald een gewone situatie: de 17-jarige Jackie is verliefd op haar broer Matthew. En ze komt er nog openlijk voor uit ook! Maar het is, hoewel hij van zijn zusje houdt, een onbeantwoorde liefde. In voice-over vertelt Jackie over haar strubbelingen. Haar leven wordt er niet gemakkelijker op wanneer Matthew een vriendinnetje krijgt en uiteindelijk het huis verlaat.  Jackie klooit wat aan met andere jongens, maar niemand haalt het bij haar broer. Uiteindelijk belandt ze met al haar gevoelens van onmacht en onzekerheid op de bank bij de psychiater. En ze begint langzaamaan te beseffen dat verliefd zijn op je broer toch niet zo vanzelfsprekend is…

‘Dedicated to Eric Rohmer’, verschijnt er bij de aftiteling in beeld. Maar The Unspeakable Act is geen Rohmer. Natuurlijk heeft de filmmaker wel een en ander afgekeken: het naturel acteren, geen gebruik van muziek en het vele gepraat – zoals de dialogen tussen zus en broer, waarin hun relatie vast onderwerp van gesprek is. Het probleem met The Unspeakable Act is dat de karakters wel erg vlak zijn. Alsof je naar een kaal toneelstuk zit te kijken, zonder dat de personages en hun strubbelingen de kijker raken – wat in films van Rohmer wel het geval is. Die vlakheid is volgens de producent, die in plaats van de regisseur bij de Q&A kwam opdraven, te verklaren vanwege een ‘problematisch familieverleden’, maar dat is wel iets te gemakkelijk. Het acteren van vooral de moeder en broer komt gewoonweg niet overtuigend over.

Gelukkig groeit Tallie Medel als Jackie wel in haar rol, met enkele scènes die de juiste snaar weten te raken. Zoals wanneer ze bij haar psychiater geconfronteerd wordt met haar verliefdheid: ze kan zich dit bij haar andere broer niet voorstellen en flapt eruit dat dit toch gelijk staat aan incest. Oeps. Moment van inkeer is gekomen. 

Bont palet aan muzikaliteit

Tropicália
Marcelo Machado • Brazilië, 2012
4.0

Het bleek een gouden greep: muziekdocumentaires vertonen in de kleine zaal van de Schouwburg. Gratis, welteverstaan, maar je moest er snel bij zijn om een plekje aan een van de tafeltjes te kunnen bemachtigen. Het Signals: Sound Stages programma van het IFFR vertoonde ondermeer Death Metal Angola en Vinylmania. Ook Tropicália, een documentaire over de vernieuwers van Braziliaanse muziek in de jaren zestig, mocht op een vertoning rekenen.

Regisseur Machado weet de Tropicáliasfeer goed neer te zetten in zijn film. In sixties stijl, met een bonte mix aan beelden, introduceert hij de Tropicáliabeweging. Hun muziek was een hybride mix van Europese en Amerikaanse avant-garde en traditionele Braziliaanse muziek. In die tijd revolutionair en experimenteel, en niet bepaald passend in het plaatje van de sociaal-politieke situatie van het land. Het begin van de film is, door de vele muzikanten die aan het woord zijn, wat chaotisch, maar de lijn is goed te volgen wanneer de regisseur zich op de grondleggers Gilberto Gil en Caetano Veloso richt. Het verbredende en experimentele karakter van hun muziek werd in Brazilië niet geaccepteerd, wat leidde tot een verbanning naar Groot-Brittannië. Zowel Gil als Veloso zijn later weer teruggekeerd naar hun roots en maken heden ten dage nog steeds muziek.

Tropicália is een warme weergave van een beweging met een vernieuwend karakter, die grote impact heeft gehad op hedendaagse muzikanten. Zo noemde Kurt Cobain de band Os Mutantes, die veel heeft samengewerkt met Gil en Veloso, ‘brilliant genius’.  Wat vooral ontroert, is de bezieling en overtuiging waarmee Gil en Veloso muziek maken. Zoals een prachtige uitvoering van een van Veloso’s nummers, die tot diep van binnen raakt. Dat is ook Tropicália: veelzijdige muziek met een ziel. Met deze documentaire geeft Machado een waardig betoon aan een unieke muzikale stroming en bovendien een interessant inkijkje in de ontstaansgeschiedenis en het verloop ervan – dat toentertijd aan veel Brazilianen voorbij ging. Zoals aanwezige Brazilianen na de vertoning van de film opmerkten was er buiten de negatieve persberichten maar weinig bekend over Tropicália. Het stond gelijk aan revolutie, waarbij de experimentele kracht van de muziek niet werd onderkend. 

Gevoel voor vinyl

Vinylmania – When Life Runs at 33 Revolutions per Minute
Paolo Campana • Italië, Frankrijk, Duitsland, 2011
3.5

Wat is dat toch met die plak vinyl, platen zijn toch achterhaald? Niet meer van dit digitale downloadtijdperk? Als je Vinylmania kijkt, is er een grote kans dat je toch in de verleiding komt weer eens een plaatje op te zetten. Waarom? Omdat er met zoveel liefde en enthousiasme over verteld wordt door ondermeer verzamelaars, dj’s, kunstenaars en muzikanten. Liefhebbers zweren bij vinyl. Geen discussie mogelijk: het geluid is beter dan op cd. Een gegeven waar ze het unaniem over eens zijn. En echte dj’s draaien met vinyl. Zoals wereldkampioen DJ Kentaro, die ware kunsten achter zijn gouden draaitafels vertoont. En dan de verzamelaar: wat is er mooier dan die ene felbegeerde plaat uit de bakken van de rommelmarkt tevoorschijn te halen!

Zijn er dan ook nadelen van vinyl? Toch wel. Het is wat wrang om een Japanner een plaat in een gigantische laserdisc-lade te zien leggen, zodat het digitaal afgespeeld kan worden. Toch weer die hang naar digitalisering. En al die nieuwe snufjes op het gebied van digitale afspeelapparatuur, die – ook wel praktisch – buiten het strakke design ook nog eens weinig ruimte innemen. Wanneer een verzamelaar zijn platenverzameling laat zien, is het even schrikken. Hij kan amper zijn huis in, zelfs in de wc staan vinylsingletjes opgestapeld. Een van zijn kelderboxen is onder water komen te staan, waar vinyl en hoezen niet zo goed tegen kunnen. Het blijft kwetsbaar materiaal.

Paolo Campana, dj en zelf verwoed verzamelaar, toont alle aspecten van vinyl. Middels een vlotte montage en niet zonder humor switcht hij van het productieproces van vinyl naar het artworkdesign van de hoezen, en van een gigantisch platenarchief naar de collectie van de voorman van Gotan Project. Het duizelt vinyl. Maar wel vol gevoel, want met Vinylmania laat Campana zien dat je van die plak kan gaan houden. 

Verstrikt in een geluidsweb
Berberian Sound Studio
Peter Strickland • Groot-Brittanië, 2012
3.5

Wat krijg je als je Dario Argento en David Lynch in de mix gooit? Berberian Sound Studio zou wel eens het resultaat kunnen zijn. Een Britse geluidsman wordt door de gladde Italiaanse producent Santini aangenomen om de geluidseffecten te verzorgen van zijn horrorfilm. Een genre waar de verlegen en beleefde Brit niet mee bekend is. Maar hij raakt al gauw in de ban van de geluidseffecten en er lijken vreemde dingen te gebeuren op de set. Lijken, want wat echt is en wat niet laat regisseur Peter Strickland in het midden.

Berberian Sound Studio valt onder het Signals: Sound Stages programma. Waarom wordt al snel duidelijk: de film draait om geluid en is meer toegespitst op de oren dan op de ogen. Hoewel er voor de ogen ook heel wat te halen valt: de beelden, waarbij vooral aandacht is voor oude opnameapparatuur, zijn prachtig om te zien. Maar terug naar het geluid, want de geluidseffecten die voor Santini’s horrorfilm gebruikt worden zijn cruciaal. Iemand de haren uittrekken? Neem een bos peentjes en trek het groen er handhandig af. Iemand met een paar messteken ombrengen? Neem een grote meloen en hak er stevig op in. De strak gemonteerde beelden en overweldigende geluidseffecten gaan vlekkeloos in elkaar over. In combinatie met de soundtrack van Broadcast en Nurse with Wound zorgen ze voor een vervreemdend effect, dat weer aansluit op de claustrofobische belevingswereld van de geluidsman. De kijker wordt zo deelgenoot van zijn paranoia, waarbij het geluid een steeds grotere rol gaat spelen. Wat in eerste instantie onschuldig en zelfs lachwekkend is, wordt ongrijpbaar en beangstigend.

Hoewel een auditieve en visuele traktatie, is Berberian Sound Studio inhoudelijk minder geslaagd. Toegegeven: de eerste helft is briljant, met een wat suffige Toby Jones die zich afvraagt wat hij in hemelsnaam op een horrorset doet met al die gladde Italianen. Zijn groeiende obsessie voor het geluid en de film gaan tezamen met een opbouwende spanning, wat werkt zolang er richting aan het verhaal wordt gegeven. Maar dan wil Strickland te graag een tweede Lynch zijn en mondt de film uit in een vage en onbestemde wereld. Waarbij de vraag opdoemt of het fantasie is of realiteit, maar die vraag er eigenlijk niet toe doet. Berberian Sound System is immers een film waarbij de inhoud op het tweede plan hoort te staan, en beeld en geluid voor zichzelf spreken.