IDFA 2011

DEEL 1 | DEEL 2

Lees nu de recensies van: The Camera that Changed the World | Into Eternity | Cave of Forgotten Dreams | POM Wonderful Presents: The Greatest Movie Ever Sold | 900 Days

Van het statief af
The Camera That Changed the World – Reflecting Images: Panorama
Mandy Chang • VK, 2011

Camera’s waren vroeger logge apparaten waar zonder statief niet mee te werken viel; geluidsapparatuur was door omvang en grootte zo mogelijk nog onhandelbaarder. Maar in 1960 veranderde plotsklaps de manier waarop filmmakers hun onderwerpen konden benaderen. In dat jaar komt in de VS de documentaire Primary uit, waarin een jonge gouverneur genaamd John F. Kenndy tijdens zijn campagne op de huid wordt gevolgd. Aan de andere kant van de oceaan, in Frankrijk, verschijnt datzelfde jaar Chronique d’un été, een bijna etnografisch verslag van gewone Parijzenaren tijdens een zomer. De fly on the wall-documentaire was geboren; The Camera That Changed the World vertelt het verhaal van de pioniers.

Dat aan beide zijden van de Atlantische Oceaan gewerkt werd aan een mobiele filmcamera, was puur toeval. De benaderingen waren compleet verschillend: in de VS werd gekozen voor het modificeren van een bestaande camera, in Frankrijk ontwikkelde de firma Éclair een compleet nieuwe. Toen er ook een oplossing op het gebied van geluidapparatuur was gevonden, gingen diverse filmmakers gretig aan de haal met de mogelijkheden die de mobiele opnameapparatuur bood. Deze BBC-documentaire van een uur geeft, met onder andere interviews met pioniers als D.A. Pennebaker, Robert Drew, Albert Maysles en Michel Brault, een helder en degelijk overzicht van deze revolutionaire ontwikkeling die de camera van het statief af haalde en een totaal anders soort (sommigen zeggen: waarheidsgetrouwer) film maken mogelijk maakte.
Terug naar boven

Weggestopt. En nu?
Into Eternity – Reflecting Images: Panorama
Michael Madsen • Denemarken/Finland/Zweden/Italië, 2010

Nucleair afval. Wat moeten we ermee? Want of je nou voor- of tegenstander bent van nucleaire energie, feit is dat we sinds de introductie ervan al zo’n 250.000 ton hebben geproduceerd. Ver onder de grond stoppen lijkt een veilige oplossing – voor de komende 100.000 jaar ben je er dan vanaf. En het is een stuk veiliger dan in zee gooien of de ruimte inschieten. In Finland wordt hard gewerkt aan Onkala, een enorm ondergronds complex 500 meter onder de grond in stabiele rotsgrond, om daar het stralingsrijke afval ‘voorgoed’ weg te stoppen. Daar kan het, zonder dat menselijk ingrijpen nodig is, namelijk veilig liggen. Althans: in theorie. Want dat enorme graafproject blijkt bij nader inzien eigenlijk nog het makkelijkste onderdeel van het hele proces.

Terwijl met behulp van explosieven verder wordt gewerkt aan het fraai en spookachtig in beeld gebrachte Onkala, richt maker Michael Madsen (nee, niet de Amerikaanse acteur) zich een aantal keren direct tot toekomstige generaties. Uiteindelijk dwingt hij de geïnterviewde wetenschappers in de film na te denken over de meest interessante vraag: hoe behoeden we toekomstige generaties er van dat ze deze giftige plek ooit nog terugvinden? Er blijken twee stromingen te zijn: verzwijgen en hopen dat Onkala vergeten wordt, maar dat blijkt van de Finse wet niet te mogen. Maar hoe je waarschuw je dan toekomstige generaties? Wordt er over pak ‘m beet 50.00 jaar nog Fins of een andere 20^e-eeuwse taal gesproken? Begrijpen mensen dan pictogrammen? Of maken waarschuwingen alleen maar nieuwsgierig? Niemand weet het antwoord. En ondertussen wordt de berg nucleair afval alleen maar groter.
Terug naar boven

Grotmijmeringen
Cave of Forgotten Dreams (3D) – Reflecting Images: Masters
Werner Herzog • Canada/VS/Frankrijk/VK, 2010

In 1994 ontdekten drie Fransen bij toeval een grot vol primitieve maar adembenemende rotstekeningen. Paarden, leeuwen, nijlpaarden: alles zag er nog puntgaaf uit. Omdat zowel de grot als de tekeningen enorm kwetsbaar zijn, is de toegang beperkt. Speelfilm- en documentairemaker Werner Herzog is de eerste (en wellicht ook laatste?) die er mocht filmen. Gewapend met een 3D-camera en zoals altijd met een flinke portie nieuwsgierigheid zou je een interessante documentaire verwachten. Aan de fraaie grot en de tekeningen ligt het niet, maar het niveau van Herzogs Grizzly Man en Encounters at the End of the World wordt helaas nergens gehaald.

Het niet mee (mogen?) nemen van een statief zorgt voor een eindeloze stroom bibberige grotbeelden waarbij constant de vraag speelt waarom er in godsnaam in 3D is gefilmd. Optimaal gebruik maken van de extra dimensie wordt er namelijk slechts in een handjevol shots. Tussen de grotbeelden door wordt er gesproken met onder andere wetenschappers en kunstenaars. Dat het aantal kleurrijke personages – iets waar Herzog normaal gesproken zo’n neus voor heeft – laag is, is er mede debet aan dat de documentaire moeite heeft de aandacht er constant bij te houden. Ondertussen mijmert Herzog in zijn overbekende, accentrijke slepende dictie filosofisch over de grotten, de tekeningen en de mensheid. Dat levert soms interessante inzichten op, zoals de manier waarop de pogingen van de grottekenaar om beweging in de tekeningen te leggen nu kunnen worden uitgelegd als een vorm van ‘proto-cinema’. Andere overpeinzingen daarentegen gaan hard richting lachwekkend, zoals in de epiloog waarin plotseling albinokrokodillen een hoofdrol spelen.
Terug naar boven

Film te koop
POM Wonderful Presents: The Greatest Movie Ever Sold
Morgan Spurlock • VS, 2011

Sluikreclame. Of op z’n Engels: product placement. We ontkomen er bij het kijken van veel Hollywoodfilms niet aan. Of een filmster nou een drankje drinkt, een horloge omdoet of in een auto stapt; grote kans dat een bedrijf grof geld heeft betaald om hun merk een rolletje in de film te geven. Morgan Spurlock vraagt zich af hoe dat nou precies werkt en doet dat door te proberen zijn eigen film te laten betalen door merken door hun producten in beeld te brengen. De zoektocht naar betalende merken is tevens de documentaire. Het is een idee dat even simpel als geniaal is.

Net als in Super Size Me is Spurlock met liefde z’n eigen proefkonijn. Hij belt zich suf op zoek naar sponsors, laat onderzoeken wat ‘het merk Spurlock’ nou precies inhoudt, neemt marketingbureaus in de hand en overlegt met advocaten. En zowaar: een aantal bedrijven ziet er de humor wel van in. Hoewel: humor. Grote kans dat ze denken dat ze marketingtechnisch een goede zet doen en wie weet hebben ze hier nog gelijk in ook. Zoals we van Spurlock gewend zijn, zit er veel vaart in de film, met dynamisch (soms ietwat geforceerd) camerawerk, snelle montages met veel toepasselijke graphics en Spurlock zelf als innemend middelpunt. Het geeft een erg vermakelijke kijk in een keuken die normaal gesproken gesloten blijft, of waar de meeste mensen zich nog niet eens bewust van zijn.
Terug naar boven

Over helden en overlevenden
900 Days
Jessica Gorter • Nederland, 2011

Destijds waren het nog kinderen en tieners. Nu behoren ze tot de laatste generatie die nog kan navertellen over die verschrikkelijke periode: de 900 dagen dat Leningrad (het huidige St.-Petersburg) tijdens de Tweede Wereldoorlog omsingeld werd door Duitse troepen en de bevolking van de honger en kou massaal stierf. De schattingen zijn dat een miljoen burgers het leven liet. Het leidde tot verschrikkelijke taferelen waarin lijken op straat lagen en sommigen mensen zich aan kannibalisme overgaven. De met zichtbaar geduld opgenomen gesprekken geven inzicht in die periode en hoe de betrokkenen hier nu nog mee worstelen. Het echtpaar dat niets van heldenverering moet hebben. De veteraan met zijn enorme collectie medailles. De vereniging van overlevenden. Het oude kattenvrouwtje met schuldgevoelens over haar moeder en zus die het niet overleefden, maar ook over de buurkat die zij opat. Relatief sporadisch wordt hierbij ter illustratie gegrepen naar archiefbeelden of KGB-rapporten. De veiligheidsdienst draaide namelijk vrolijk door tijdens het beleg en stuurde gedetailleerde rapporten naar Moskou. Wie maakten zich schuldig aan kannibalisme? Wat was hun beroep? En welk percentage was partijlid? Het is een symptoom van een paranoïde tijd die tot op de dag van vandaag sporen nalaat. Want nu worden overlevenden van het beleg door de Russische staat als helden vereerd, ten tijde van Stalin was er na afloop van de oorlog een officieuze ban van hogerhand om hier over te praten. Niettemin wordt diezelfde Stalin door enkelen nog steeds als een grote held gezien.
Terug naar boven