Nooit meer de geur van een nieuw boek?

E-boeken worden al decennialang verspreid via floppy’s, cd-roms en het internet. Het ‘nieuwe’ zit in de e-reader: een apparaat ter grootte van een pocketboek om digitale boeken te lezen. Hoewel de eerste e-reader in 1998 op de Amerikaanse markt kwam, raakte het apparaat in de Verenigde Staten pas echt in zwang met het verschijnen van de Sony Reader (2006) en de Kindle (2007). De verbeterde kwaliteit van het scherm droeg bij aan de opgang van de verschillende readers.

Een groot deel van de Nederlanders echter, zag tot 2009 de e-reader als een zoveelste Amerikaanse gadget, die zijn nut nog maar moest bewijzen. Maar eind 2009 werd de waarde van de e-reader ook in Nederland erkend. Toen bleek dat de verkoop van e-boeken enorm was gestegen: Amazon.com verkocht in 2009 meer e-boeken dan gedrukte boeken, en Bol.com verkocht in de laatste vier maanden van 2009 maar liefst 63.000 digitale boeken. Met dank aan de e-readers breekt het e-boek ook in Nederland door: de eerste treinreizigers met e-readers worden gespot en het gadgetimago verzwakt.

Hoewel de e-reader ook in Nederland steeds gangbaarder wordt, zijn er nog drie grote uitdagingen. Zo is het voor de lezer onhandig dat niet alle e-boeken met alle soorten e-readers te lezen zijn. De boekenmarkt staat voor de uitdaging om een downloadfiasco zoals in de muziekindustrie te voorkomen. En in het verlengde hiervan ligt het derde vraagstuk: hoe duur of goedkoop moet een e-boek worden?

De beveiligingsparadox

Ten eerste is er de paradox van de e-boekbeveiliging. Zoals de iTunes van Apple alleen met een Apple-apparaat te beluisteren zijn, zo zijn de e-boeken van Amazon.com alleen te lezen op Amazons e-reader: de Kindle, en de iBooks alleen op een iPad. Deze e-boeken zijn beveiligd tegen het lezen via andere e-readers. En internationale standaardisatie blijft vooralsnog uit.

Bovendien zijn bijna alle e-boeken beveiligd tegen kopiëren. Vanuit het oogpunt van de e-boekverkopers is dit te begrijpen, maar voor de consument niet. Waarom kun je een papieren boek wel uitlenen en een e-boek niet? Als e-boekverkopers echter geen gebruik zouden maken van deze beveiliging, lopen ze gegarandeerd omzet mis. Aan de andere kant: door de e-boeken wel te beveiligen, weerhouden ze consumenten van de overstap naar het digitale boek, of motiveren ze consumenten juist om de e-boeken illegaal te verkrijgen of te kopiëren. Kortom, een lastig op te heffen paradox.

De boekenbranche: uitdagingen

Binnen de boekenbranche worden de kaarten opnieuw geschud. Schrijvers zien hun kans om hogere royalty’s af te dwingen of zelfs het hele productieproces in eigen hand te nemen, terwijl uitgeverijen moeten voorkomen dat zij nog slechts ingehuurd zullen worden door zulke doe-het-zelf-schrijvers die hun e-boeken verkopen via hun eigen website. Boekhandels, tot slot, zullen steeds zwaardere concurrentie ondervinden van websites zoals Bol.com, Amazon.com en auteurswebsites met eigen e-boekwinkels.

Alle spelers in het veld zijn het erover eens dat een illegaal downloadscenario zoals in de muziekindustrie voorkomen moet worden. Maar hoe kan piraterij vermeden worden? Naast het oplossen van de beveiligingsparadox zal de prijs van een e-boek op de legale markt beduidend lager moeten zijn dan een paperback of hardcover. Dat is vooralsnog niet het geval. Momenteel zijn digitale boeken gemiddeld even duur als gedrukte boeken. Terwijl de consument verwacht dat een e-boek aanmerkelijk goedkoper zou moeten zijn: er kunnen immers kosten bespaard worden op de productie, de distributie en de boekhandel. Vooralsnog lijkt de boekenmarkt dezelfde fout te maken als de muziekindustrie: als de consument voelt dat zij belazerd wordt, dan zal zij eerder geneigd zijn zich te begeven op de illegale markt.

Een goed alternatief voor de hoge prijs van e-boeken, dat ook het probleem van de kopieerbeveiliging indirect oplost, bestaat echter wel. Namelijk de Radiohead-methode: bepaal als koper zelf de prijs voor het werk. De band Radiohead verkocht zo zijn cd

Maar ook het papieren boek zal niet razendsnel verdwijnen. Zeker zolang onze generatie en de generatie na ons nog leeft, zal het alleen al om nostalgische redenen blijven bestaan. Wij zijn gehecht aan de geur van een nieuw boek, aan stoffige en rommelige antiquariaten, aan overvolle boekenkasten. Of het papieren boek daarna nog zal worden gemaakt? Er worden vandaag de dag ook nog kleitabletten en papyrusrollen vervaardigd, gelezen en bestudeerd, maar ze kopen is een ander verhaal.

Met het uitsterven of in onbruik raken van het gedrukte boek zal de boekenkast verdwijnen of in elk geval steeds leger worden. Hoe laten verstokte lezers dan aan elkaar weten wat zij lezen en hebben gelezen? Iedere veellezer etaleert haar persoonlijkheid via de boekenkast die pontificaal in de huiskamer staat, en zij beoordeelt haar (potentiële) vrienden op basis van hun boekenkast. Hoe wordt dit letterlijke en figuurlijke gat gedicht?

Facebook heeft applicaties als Visual Bookshelf, die, zoals de naam doet vermoeden, een digitale boekenkast vormen en door Facebookvrienden kunnen worden ingezien. En wat te denken van een ingebouwde projector in e-readers die de digitale boekenverzameling op de muur projecteert? Bij voorkeur op de muur waar voorheen de boekenkast stond. Dat zal in ieder geval de overgang voor ons ‘oude’ lezers versoepelen.