Kurt Wallander bestaat
Stockholm, de late avond van 28 februari 1986. Olof Palme en zijn vrouw Lisbet lopen over straat naar huis na een bezoek aan de bioscoop. Hoewel Palme op dat moment premier van Zweden is, zijn er nergens lijfwachten te bekennen. In de verte slaat de klok twaalf keer. Middernacht. Er rijdt een taxi langs. Meteen daarop duikt er een man op uit een steegje. Hij heeft een pistool in zijn hand en schiet drie keer. Palme wordt twee keer in zijn buik getroffen, zijn vrouw één keer, in haar rug. Terwijl de taxichauffeur het alarmnummer belt, trachten de twee passagiers de premier nog te reanimeren. Tevergeefs: Olof Palme sterft op weg naar het ziekenhuis. Zijn vrouw overleeft de aanslag. De dader wordt nooit gevonden.
Henning Mankell is op dat moment al een bekend Zweeds schrijver met verschillende boeken op zijn naam. Na de moord op Palme vindt de altijd al geëngageerde Mankell dat hij een boek moet schrijven over de veranderende en almaar harder wordende Zweedse samenleving. De glazen stolp is verbroken, Zweden maakt vanaf dat moment werkelijk onderdeel uit van de grote buitenwereld.
In 1991 verschijnt Mördare utan anskite, een boek over de raciale spanningen in het ‘nieuwe’ Zweden. Wanneer bekend wordt dat de brute moord op een bejaard echtpaar mogelijk gepleegd zou kunnen zijn door asielzoekers, vinden er aanslagen op asielzoekerscentra en extreem–rechtse betogingen plaats. Het onderzoek naar de moord is in handen van inspecteur Kurt Wallander.
Het begin
Kurt Wallander is begin jaren negentig een politieman van middelbare leeftijd. Hij werkt bij de afdeling Zware Criminaliteit bij de politie van Ystad. Zijn huwelijk met Mona staat onder druk en zijn hevig puberende dochter Linda zorgt voor de nodige stress. Zoals zoveel politie–inspecteurs verliest Wallander zich volledig in zijn werk. Onder leiding van zijn mentor Rydberg, die hij hogelijk bewondert, brengt hij de zaak tot een goed einde. In zijn privé–leven loopt alles minder soepel; een scheiding met Mona lijkt onafwendbaar en Rydberg overlijdt aan kanker. Wallander zal het voortaan zonder zijn leermeester moeten stellen.
Maatschappelijke problematiek
In de boeken die volgen, krijgt Wallander steeds vaker de leiding over grote, ingewikkelde onderzoeken. Vrijwel ieder onderzoek begint bij een sterfgeval, waarna zich niet zelden een mysterie ontspint dat samenhangt met maatschappelijke problematiek in binnen– of buitenland. Zo wordt de Ystadse inspecteur in Honden van Riga geconfronteerd met een guerrillabeweging die in het desolate Letland kort na het uiteenvallen van de Sovjet–Unie een democratie probeert te bewerkstelligen. In De witte leeuwin krijgt Wallander te maken met de nog altijd niet gestreden strijd tussen de Boeren en de Afrikanen in Zuid–Afrika.
Later verplaatsen Wallanders onderzoeken zich meer naar de binnenlandse problematiek van ernstig misbruik (in Dwaalsporen), en de handel in vrouwen (De vijfde vrouw ) en die in menselijke organen (De man die glimlachte). Weer later krijgt Wallander te maken met de bizarre, rituele moord op drie feestvierende jongeren én op zijn collega Svedberg (Midzomermoord) en een geheel nieuw soort misdaad: computercriminaliteit (De blinde muur).
Einde van een loopbaan
Wanneer Wallander in Voor de vorst het stokje overgeeft aan zijn dochter Linda, lijkt zijn carrière bij de recherche definitief ten einde. Het verschijnen van een boek over zijn avonturen als jonge politieman (De jonge Wallander) heeft het karakter van een terugblik op een loopbaan die voltooid verleden tijd is. Toch heeft Wallander vlak voor zijn pensionering nog één kunstje in petto. In De gekwelde man gaat hij – geheel in de stijl van de Einzelganger die hij altijd geweest is – in z´n eentje op zoek naar de oplossing rond de verdwijning van de schoonouders van zijn dochter Linda. Er lijkt een link te zijn met een moord van meer dan twintig jaar eerder. Precies, die op Olof Palme…
Nu Kurt Wallander definitief afscheid heeft genomen, rest de vraag: wie was hij?
Zijn afkomst
Kurt Wallander komt uit een klein gezin. Zijn moeder overlijdt al op jonge leeftijd en Kurt en zijn zus Kristina worden opgevoed door hun vader. Het contact met zijn zus wordt door de jaren heen steeds spaarzamer. Met zijn vader heeft Wallander een ronduit problematische relatie. De oude Wallander woont lange tijd alleen in een huisje buiten stad, waar hij zijn dagen vult met het onafgebroken schilderen van altijd maar weer hetzelfde schilderij: een boslandschap in de herfst. Op hoge leeftijd gaat hij plotseling samenwonen met een veel jongere vrouw. Wanneer zijn vader begint te dementeren, neemt Wallander hem nog één keer mee naar Rome. Beiden genieten voor het eerst werkelijk van elkaars gezelschap. Kort daarna overlijdt Wallander senior.
Zijn gezin
Al vroeg blijkt het huwelijk tussen Mona en Kurt niet tegen de stress van het politiebestaan bestand. Hun dochter Linda verhuist mee met haar moeder, maar gaat al op jonge leeftijd uit huis. Haar droom – toneelactrice worden – komt niet uit wegens gebrek aan talent. Uiteindelijk treedt zij in haar vaders voetsporen en wordt agente. Mona raakt steeds verder uit beeld. In De gekwelde man keert zij terug in het leven van Wallander, zij het niet als geliefde.
Zijn Ystad
Een klein stadje aan de Zweedse zuidkust, in een streek die Skåne heet. Wallander woont in een flat in Mariagatan. Hij lijdt er een eenzaam vrijgezellenbestaan. Voor hobby’s heeft Kurt Wallander tijd noch geduld. Sterker nog, hij heeft überhaupt nauwelijks een privé–leven. Wel is er vaak sprake van een grote collectie boeken en van zijn enige werkelijke passie buiten het politiewerk: opera.
Zijn collega´s
Hoewel Wallander vaak als solist opereert, maakt hij meestentijds toch gewoon deel uit van een team van collega´s. Belangrijkste is Martinsson, die als jonge rechercheur begint en in alle onderzoeken een vaak cruciale rol speelt. Anderen zijn Hansson, Rydberg, commissaris Björk en de altijd vrolijke secretaresse Ebba.
Zijn gezondheid
Niet zelden komt Kurt Wallander in de problemen als hij zijn alcoholinname niet kan beperken. Eenmaal wordt hij betrapt op rijden onder invloed. In De gekwelde man laat hij zijn dienstwapen in een eetcafé slingeren na een rijkelijk met wijn besprenkeld diner.
Het gestresste leven van een politieagent laat zijn sporen na bij Wallander. Hij lijdt aan overgewicht, slapeloosheid en na verloop van tijd wordt hij zelfs suikerpatiënt. Ondanks de zorgen die deze gebreken hem baren, is hij niet in staat zijn levensstijl te veranderen.
Zijn vertolkers
Drie acteurs zijn inmiddels in de huid van Kurt Wallander gekropen. Rolf Lassgård was de eerste, hij speelde de rol in alle verfilmingen van de romans. De grote, blonde Lassgård lijkt uiterlijk het meest op het personage dat Mankell in zijn boeken beschrijft. Ook Krister Henriksson speelde Kurt Wallander, in de serie die Henning Mankell speciaal voor de Zweedse televisie schreef. In deze serie werkt Wallander nauw samen met zijn dochter Linda. Na de zelfmoord van actrice Johanna Sällström (Linda) leek er een onverwacht einde aan deze serie te komen. In 2009 werden de opnames echter toch hervat. In 2008 verfilmde de BBC de boeken van Mankell, met Shakespeare–acteur Kenneth Branagh als Wallander.
Zijn geestelijk vader
Henning Mankell was tot 1991 een gerespecteerd Zweeds auteur, maar met de start van zijn Wallander–reeks, verkreeg hij wereldwijde bekendheid. Naast de tien boeken over de morsige inspecteur, schreef hij succesvolle misdaadromans als De terugkeer van de dansleraar, Kennedy´s brein en De Chinees. Mankell woont de helft van het jaar in Mozambique. Het leven in Afrika speelt in veel van zijn literaire romans een belangrijke rol, zoals in Het oog van de luipaard en Tea–bag.
De slotregels van De gekwelde man laten niets aan duidelijkheid te wensen over: er komt nooit meer een nieuwe roman over Kurt Wallander. Nooit meer. Wat rest zijn de boeken. Eén geluk: Kurt Wallander gaat niet dood. Hij heeft immers ook niet werkelijk geleefd. Hij blijft echter wel bestaan, want dat iemand kan bestaan zonder ooit geleefd te hebben, bewijst Kurt Wallander.
