Betekenis in de leegte

Het publiek wordt bij aankomst bij De Lindenberg, het Nijmeegse huis voor de kunsten gelegen in het hart van de stad, onmiddellijk uitgenodigd de dagelijkse wereld even achter zich te laten. Er is een rookgordijn opgetrokken dat men moet trotseren om de sfeervolle binnenplaats te bereiken. Aan de buitenkant lijkt dit gebouw al de perfecte locatie te zijn voor een literair festival door de poëtische teksten die zich op de buitenmuur bevinden. Binnen wordt dit idee alleen maar sterker. Met veel trappetjes en niveauverschillen is het theater speels opgezet. Dit is geen standaard blokkendoos waarin aan ‘hokjesdenken’ wordt gedaan, de grenzen tussen verschillende kunstdisciplines dienen juist te worden opgezocht. Muziek, theater, literatuur en poëzie vinden elkaar hier.

Genoeg vertier
Binnen geschiedt de ontvangst onder een aangenaam jazzdeuntje dat de de laatste gedachten aan de buitenwereld wegspoelt. Onder het genot van een drankje staat men ontspannen te wachten voor de toegangsdeuren naar de zalen waar de grotere programmaonderdelen zullen plaatsvinden. Voor wie nog geen zin heeft in een van de rijen plaats te nemen zijn er genoeg andere dingen te doen. Men kan nog even onderuit zitten in de lounge met een krantje, poëzieclips bekijken of plaatsnemen aan een indrukwekkende dinertafel die het toneel vormt van de beeldende geluidsinstallatie ”n bord voor de kop’ van Ola Szostak en Willemijn Schellekes.

Deze installatie bestaat uit een lange tafel die op bijzondere wijze is gedekt met het meest bizarre serviesgoed dat je kunt bedenken. Bezoekers kunnen plaatsnemen achter een bonte verzameling borden. Er is onder andere een bord met een afvoerputje erin, een strakgespannen slipje erover of een ronddraaiend drankplateau. Via een bijbehorende koptelefoon worden toepasselijke verhalen en gebeurtenissen verteld. Wellicht dat het huidige kabinet eens aan deze eettafel plaats moet nemen om het belang van de kunsten in te zien en het bestaan ervan te vieren.

Leegte en het brein
Op het feestelijke programma staat vanavond onder meer een gesprek met Bernlef, wiens roman Hersenschimmen (1984) duidelijk het effect van het wit naast het woord laat zien, en psycholoog Douwe Draaisma die gefascineerd is door het menselijk geheugen en daarover onder andere het boek Waarom het leven sneller gaat als je ouder wordt (2001) schreef. Journaliste Anna Luyten gaat met hen in gesprek over herinneringen en hoe die tot stand komen.

Wat opvalt is de nogal afstandelijke benadering van de ervaring. Het gesprek draait voornamelijk om de werking van het brein en minder om de beleving. Dat is toch niet wat je zou verwachten van een auteur. Herinneren blijkt een complex proces te zijn waarop de mens eigenlijk nauwelijks invloed kan uitoefenen. Het heden drukt altijd zijn stempel op de opgeslagen ervaring en daarom liggen herinneringen eigenlijk nooit helemaal vast. Na wat gekeuvel over Sinterklaasherinneringen wordt het geheel langzaam afgerond.

Leegte in woord en beeld
Schrijver Edzard Mik en beeldend kunstenaar Berend Strik gaan zich vervolgens onder leiding van de Belgische letterkundige en kunstcriticus Ann Demeester verdiepen in het verschil tussen taal en beeld. Zij stelt zich bij aanvang de vraag of die oppositie wel zo markant en problematisch is als die lijkt. Volgens Strik zijn er in het proces van betekenisgeving tussen taal en beeld maar weinig verschillen aan te wijzen. Als je fotografeert heb je de foto, de bewerking daarvan en de toeschouwer. Bij het schrijven heb je een schrijver, een tekst en een lezer. In beide vormen van kunst kan er een literair gegeven optreden, zodat het algemene terugkomt in het specifieke.

Helaas wordt de literatuur door Strik vervolgens weggezet als ‘gezeur over de zwaarheid van het leven’ en wordt de gemeenschappelijke fascinatie van beide heren voor architectuur verder onderwerp van gesprek. Volgens Strik weerspiegelen gebouwen als beelddrager steeds meer de lelijkheid van de samenleving, zoals elke vorm van kunst dat eigenlijk kan doen. Mik, de schrijver in het gezelschap, weet dan toch weer poëtisch te verwoorden waar het om gaat. ‘In de leegte, het gebrek aan aanwezigheid, kan iets groeien vanuit de samenleving. Het niks is onbehaaglijk en het bestaan is uiteindelijk alleen wat jou in beroering brengt.’

Nieuwe schrijvers
Aan het einde van de avond kan er nog genoten worden van aanstormend talent. Daniël Rovers vertelt over zijn debuutroman Elf en leest daar ook uit voor. Rovers zet zichzelf neer als een schrijver die niet van plots houdt, maar liever nadenkt over de samenhang tussen de vorm en de inhoud van een roman. Volgens hem gaat er een volheid verloren door een te grote plotdrang, iets wat hij in zijn eigen werk probeert te voorkomen. De relatie tussen het woord en het wit uit zich bij hem dus voornamelijk in de vorm waarin de roman gegoten wordt.

Joost Vandecasteele debuteerde vorig jaar met zijn roman Hoe de wereld perfect functioneert zonder mij. Dit jaar verscheen zijn roman Opnieuw en opnieuw en opnieuw waarover hij vanavond voornamelijk praat. Met veel humor vertelt hij hoe het boek tot stand is gekomen en hoe hij zich ondergedompeld heeft in de wereld die hij wilde beschrijven. Tijdens het voordragen wordt niet alleen duidelijk hoe prachtig deze man kan schrijven, maar ook hoe hij door zijn gebaren en stemdynamiek mateloos fascinerend is om naar te luisteren.

Volheid
Op een gevarieerde avond als deze is van leegte absoluut geen sprake. Het publiek hoeft zich geen moment te vervelen en kan kiezen uit een gevarieerd aanbod van activiteiten. Hier en daar laat de mate van diepgang wat te wensen over, maar vermakelijk is het geheel alleszins. Ook het opzoeken van de grenzen tussen de kunstdisciplines zorgt voor bijzonder mooie samenwerkingsverbanden. Kunst maakt de noodzaak van leegte zichtbaar en geeft daarmee meer ruimte aan de volheid van het dagelijks bestaan.