#1: Museum Bredius: een ‘huislijk’ museum

Het Mauritshuis is wereldberoemd, maar wat weinig mensen weten is dat Museum Bredius zich bevindt aan de andere kant van de Haagse Hofvijver. Het museum is gehuisvest in een achttiende-eeuws herenhuis aan de Lange Vijverberg. De collectie bevat veel grote namen, zoals schilderijen van Jan Steen (1626-1679), Rembrandt van Rijn (1606-1669) en Jan van Goyen (1596-1656).

Museum Bredius

Het museum ademt een huiselijke sfeer die je niet snel in verband brengt met zulke bekende namen. Op de negentiende-eeuwse gestoffeerde stoelen mag je als bezoeker gewoon gaan zitten en de tafels en kasten zijn ingericht met Aziatisch servies wat zo in gebruik kan worden genomen.

Al lopend door het museum waan je je daardoor even in een achttiende-eeuws woonhuis bezaaid met zeventiende-eeuwse kunst. Die kunst is niet formeel opgesteld zoals in veel andere musea, maar het voelt eerder alsof het er altijd al zo aanwezig is geweest. Het is alleen niet zomaar decoratie. Van keizerlijke vazen uit de Duitse porseleinstad Meissen tot een zeldzame perspectiefkast; de voormalige privécollectie van Bredius toont een indrukwekkend repertoire. In een serie van drie blogs leer je meer over enkele bijzondere stukken uit het museum. De eerste blogpost staat in het teken van een aantal geschilderde werken die een mooi beeld geven van de sfeer van het museum. De komende twee specials gaan verder in op topstukken uit de collectie schilderkunst, porselein, zilver en kristal.

Een theekransje in een kast?

Om maar met de deur in huis te vallen: voor het meest ongebruikelijke werk in het museum word je aangemoedigd het zelf aan te raken. In het museum staat namelijk een perspectiefkast uit circa 1680. Trek de kastdeurtjes open en het lijkt alsof er een ‘nieuwe’ oude woning tevoorschijn komt waar je zo in kan stappen. De binnenkant van de kast bestaat uit twee gekantelde panelen die allebei vanuit net een ander perspectief zijn geschilderd, wat je duidelijk ziet aan de tegelvloer. Zet een paar stappen achteruit en dan vloeien de twee voorstellingen in elkaar over tot één geheel. Alles lijkt te kloppen, waaronder het tafeltje waar de thee al voor je is klaargezet.

Mozaïekvloeren van zwart met witte tegeltjes en doorkijkjes, zoals je ziet in deze perspectiefkast, zijn typisch voor zeventiende-eeuwse Hollandse schilderijen. In die tijd was de werking van het oog en perspectief voor velen een interessant raadsel, omdat wetenschappelijke kennis daarover ontbrak. Om die reden gingen kunstenaars hiermee aan de haal en bedachten ze zulke perspectiefkasten die rijke mensen plaatsten in een rariteitenkabinet, een ruimte waar ze allerlei zeldzame en kostbare spullen tentoonstelden. Je zou het niet denken, maar ook de thee op het tafeltje past goed in dat plaatje. Thee was in de periode waarin deze perspectiefkast is gemaakt erg duur in de Nederlanden. Het leende zich bij uitstek om afgebeeld te worden en kan dus ook gezien worden als een soort rariteit voor die tijd. Een echte aanwinst voor ieder laat zeventiende-eeuws interieur dus.

Waterdruppels op een bloem

Met alleen een kast kom je er alleen niet. Er is ook wat kleur nodig voor een goede inrichting. Die kom je vaak tegen in schilderijen van boeketten, zoals het schilderij Bloemen in een vaas (1669) door de Haagse kunstenaar Simon Verelst (1644- ca. 1721). Zulke schilderijen gaven mensen de kans om een geschilderd boeket te kiezen voor een huis zonder dat ze rekening hoefden te houden met de bloeiperiodes van de verschillende bloemen gedurende het jaar. Maar het moest natuurlijk wel zo echt mogelijk lijken, waardoor kunstenaars voor de uitdaging stonden om die bloemen realistisch weer te geven. Dit is iets wat je goed terugziet op het schilderij van Verelst. Je ziet subtiele bruine verkleuringen in de bladeren, die al langzaam aan het verschrompelen zijn. Als je goed kijkt zie je tot in detail de verschillende lagen van bloemblaadjes.

Maar dat is lang niet alles, want Verelst probeert je voor de gek te houden. Zijn dat nou twee echte waterdruppels op het schilderij? Of zijn ze geschilderd? Toen de Britse ambtenaar Samuel Pepys (1633-1703) dit schilderij zag wist hij het niet zeker. In zijn dagboek staat dat hij het schilderij telkens aan moest raken om er zeker van te zijn dat zijn ogen hem niet bedrogen. Hij is er dus duidelijk ingetrapt! Schilderijen aanraken is in de eenentwintigste eeuw is natuurlijk niet de bedoeling, maar in de huiselijke setting van het museum begrijp jij misschien ook waarom Pepys dit stilleven aan wilde raken.

Een familieportret aan de muur

Het doel is uiteindelijk dat je je thuis voelt in je eigen huis. In iedere woning van formaat in die tijd had je daar ook familieportretten voor nodig. Grote portretten voor aan de muur, of als miniatuur ter grootte van een pasfoto, zodat mensen hun geliefden altijd dicht bij zich konden dragen en konden bekijken wanneer ze wilden.

Voor zulke schilderijen was je bij de Haarlemse schilder Jan de Baen (1633-1702) aan het juiste adres! Je ziet dat mooi in zijn schilderij Zelfportret met zijn vrouw Maria de Kinderen (ca. 1674). Het is niet helemaal zeker of hij daadwerkelijk zijn gezin heeft afgebeeld. Het is daarentegen wel waarschijnlijk dat het schilderij was bedoeld als een soort reclameposter om rijkelui over te halen om zich te laten portretteren door De Baen. Je ziet dat de man op het schilderij zijn hand uitsteekt, dus je bijna uit lijkt te nodigen om de voorstelling te betreden. De vrouw heeft een portretminiatuur in haar rechterhand waarop je het gezicht van een jong meisje ziet. Het lijkt erop alsof ze het miniatuur aan jou wil tonen en daarmee wil zeggen: voor zowel portretten in miniatuur als grotere familieportretten kun je bij deze schilder terecht! Het enige puntje van twijfel aan die interpretatie is dat we niet weten of de kunstenaar überhaupt kinderen had. De meest gangbare aanname is daarom dat het mogelijk zijn familie is, maar dat de voorstelling vooral diende als een reclameposter om mensen een beeld te geven van zijn kwaliteiten. Oftewel: wie wil er nou geen Jan de Baen aan zijn of haar muur hangen om dat interieur af te maken?

Een huis vol verhalen

De veelzijdige collectie van zeventiende-eeuwse schilderijen geven een mooi beeld van wat mensen in die tijd belangrijk en mooi vonden. Door de huiselijke sfeer van het museum kun je dat zelf ervaren en zet je voor je gevoel een stapje terug in de tijd. Neem plaats op een stoel, doe (bijna) alsof je thuis bent en geniet van de verstopte meesterwerken die Bredius ons heeft nagelaten. Die meesterwerken, waaronder schilderijen van Rembrandt en Jan Steen, daar gaat het de volgende blogpost over.