Rineke Dijkstra: een ode

De tentoonstelling toont een impressie van het werk van Dijkstra uit de periode van 1994 tot heden. Dijkstra brak internationaal door met haar serie Strandportretten (1992-1994), waarvan er nu één, nog nooit eerder in Nederland vertoond, is te zien; het strandportret van twee jongens, Odessa, Oekraïne (1993).

Frontale portretten

Rineke Dijkstra, Odessa, Oekraïne – 6 augustus 1993

In de eerste zaal hangt onder andere een serie van zeven portretten van Olivier (2000-2003), een zeventienjarige jongen, die heeft besloten toe te treden tot het Vreemdelingenlegioen. De serie laat de ontwikkeling van Olivier Santos zien: van een schuchtere adolescent tot een volwassen man die stevig in zijn schoenen lijkt te staan. En daar is Dijkstra een meester in.

Zij maakt vaak frontale portretten van opgroeiende jongeren en jongvolwassenen, waarbij duidelijk de kwetsbaarheid en kracht naar voren komen. Tijd speelt daarin een belangrijke rol: tijd om de foto te maken en tijd in jaren. Dijkstra werkt met een grote analoge camera, waar steeds nieuwe negatieven in gestoken moeten worden, een tijdrovend proces, waar vooral kinderen soms moeite mee hebben. Vaak volgt zij mensen een aantal jaren. Het bijzondere in haar benadering is, dat je ook de sociale achtergrond en het zelfbeeld van de geportretteerden aanvoelt. Dat komt duidelijk naar voren op de foto’s van drie jonge moeders die net zijn bevallen (1994). De eenvoudige vrouwen, meisjes nog, kijken de toeschouwer verwonderd aan alsof zij zelf verbaasd zijn net een baby te hebben gebaard. Bij één zie je zelfs nog een straaltje bloed langs haar been lopen. Het zijn ontroerende foto’s.

Onzekerheid en branie op video

Wat de tentoonstelling vooral interessant maakt is dat er niet alleen foto’s zijn te zien, maar ook een aantal bijzondere video’s, waarvan één nog nooit in Nederland is vertoond. In Marianna, The Fairy Doll uit 2014, zie je een jong Russisch meisje in een roze balletpakje, dat zich inspant om haar balletuitvoering te perfectioneren. De ruimte waar ze oefent is ook roze en op de achtergrond, buiten beeld, hoor je een strenge stem die het meisje instructies geeft. De stem zorgt voor een benauwend gevoel.

Rineke Dijkstra, The Buzz Club… (1996 – 1997), zaalopname Gert Jan van Rooij

Bijzonder is de video-installatie The Buzz Club, Liverpool, UK / Mystery World, Zaandam, NL, (1996-1997). Dit eerste videowerk van Dijkstra en werd gefilmd in de twee discoclubs uit de titel. De fotografe selecteerde een aantal jonge bezoekers en vroeg hen mee te doen aan het project. Het werk wordt gepresenteerd als twee gesynchroniseerde projecties: het eerste deel toont een momentopname van de houseclubcultuur in Engeland, het tweede de Nederlandse gabberscene. Deel één toont praktisch alleen meisjes, gefilmd in de discotheek The Buzz Club in Liverpool. Zij dansen schuchter en voorzichtig op de housemuziek. De een heftig kauwgom kauwend, de ander een sigaret rokend of lurkend aan een biertje. Een enkeling komt wat meer los dan de ander, maar het blijft een redelijk ingetogen gebeuren.
Het tweede gedeelte toont jongens en meisjes in de discotheek Mystery World uit Zaandam, dansend op housemuziek en gekleed in trainingspakken uit die tijd. Onzekerheid en branie wisselen elkaar af. Het bijzondere aan dit werk is de eenvoud en dat alleen de bewegingen van de geportretteerden een indruk geven van de identiteit van de persoon.

Voyeurisme

Wat het werk van Dijkstra zo bijzonder maakt is haar herkenbare stijl; haar manier om in één beeld of serie een verhaal te vertellen. Het ongemak van de puberteit, de ontwikkeling, de sociale achtergrond, de status van de persoon, pijn, ontroering. Soms voel je je net een voyeur: is dit wel voor mijn ogen bedoeld? Een interessant gegeven, maar ook een interessant spanningsveld, waar Dijkstra bewust of onbewust gebruik van maakt.