Ongemakkelijkheid en onvermogen in sombere dagreis

We schrijven 1912. Het gezin Tyrone brengt elk jaar de zomer door in een somber buitenhuis aan de Amerikaanse oostkust. Ochtend- en avondmist bepalen er de sfeer, begeleidt door het deprimerende geluid van de misthoorn. Ongelukkige mensen zijn het, die stroef en ongemakkelijk met elkaar omgaan. De Ierse vader James Tyrone is een gewezen steracteur. Nu verdrinkt hij zijn zelfmedelijden in whiskey. Zoon Jamie, een cynische alcoholische nietsnut, lijkt op hem. Edmund, de jongste zoon, is als dichterlijke denker het talent van de familie. Hij heeft echter tuberculose en is daarom in de tijd waarin dit stuk speelt ongeveer ten dode opgeschreven. Moeder Mary doet in al die somberheid tegen de klippen op vrolijk, maar troost zichzelf op haar beurt met morfine.

Lachebekje

Echt een lachebekje was het niet, Nobelprijswinnaar Eugene O’Neill (1888-1953). Hij schreef een aantal fel realistische, mistroostige toneelstukken. Long Day’s Journey into Night hoort tot zijn beste werk. Het stuk is een autobiografische schets van het gezin waaruit hij voortkomt. Dat verklaart een hoop. In zo’n omgeving is het lastig uit te groeien tot een blij mens. De ouders zijn feitelijk portretten van zijn ouders. En O’Neills broer Jamie dronk zich inderdaad dood. De schrijver zelf valt samen met het personage Edmund. O’Neill zelf had tuberculose. Hij genas er weliswaar van, maar leed desondanks aan depressies. Zijn hele levensloop staat bol van ongeluk en misère.

Schuld

De ouders in Long Day’s Journey into Night zwelgen dag in dag uit in hun oude leed. Ze koesteren het schuldgevoel dat de ellende die hen is overkomen op een of andere manier door hen zelf is veroorzaakt. Het woordgebruik is dat van mensen die elkaar en zichzelf niet vertrouwen, die elkaar doorlopend bestoken met verwijten. De tekst staat bol van kreten als ‘achterdochtig’, ‘wantrouwig’, ‘bespioneren’, ‘walging’, en natuurlijk ‘schuld’. Moeder Mary en vader James hebben nog een derde kindje gehad, dat is overleden omdat Mary niet goed oplette – vindt ze zelf. Dat zij aan de morfine is, komt doordat de bevalling van zoon Edmund zo moeilijk was. Vader James wijdt alles aan zijn mismoedige jeugd als zoon van een weggelopen vader. Zo hangt dit stuk aan elkaar van de naturalistische, deterministische, noodlottheoriëen. In dit huis zal nooit iemand gelukkig worden.

Adembenemend

Regisseur Maaike van Langen maakt er een heldere, zuivere voorstelling van. Ze heeft een stevig ensemble tot haar beschikking. Jaap Spijkers als vader James komt in de loop van de voorstelling steeds verder uit zijn houterige kramp en verwordt tot een brok knetterende ellende. Vincent Linthorst speelt de alcholische Jamie lekker vettig. De tuberculeuze Edmund is bij Tijn Docter een nogal schutterige, neurotische jongeling die tevergeefs pogingen doet de vrede in het gezin te bewaren. Maar vooral Ariane Schluter is adembenemend als moeder Mary. Schluter weet wel raad met de neurotische vrouwen van O’Neill. In 2003 won ze een Theo d’Or voor haar rol in zijn Strange Interlude. Schluter maakt van Mary een manisch mens dat heen en weer schiet van ultra-blij naar diep treurig. Langzaam zakt ze helemaal af naar een morfineverslaafde die niet kan functioneren zonder het dempende laagje van de drugs om haar geest.

Deze familiekroniek van de O’Neills verscheen uitdrukkelijk pas na de dood van de schrijver zelf. Zijn weduwe bracht het stuk naar buiten. Het is een pijnlijke, maar ook ontroerende erfenis.

Long Day’s Journey into Night is dit seizoen tot en met 7 juni te zien in het Nationale Toneel Gebouw in Den Haag. Volgend seizoen wordt de voorstelling hernomen, ze gaat op tournee door het land van 17 februari tot en met 2 mei 2009. Kijk hier voor meer informatie over deze voorstelling.