Zo intrigerend kan liefde zijn

van het Zuidelijk Toneel. Tót een zekere Anne voor de deur staat. Haar overleden man blijkt een onverwachte geschiedenis te hebben met Maia. De twee hadden een heftige, jarenlange affaire.

Het verhaal in theatervoorstelling Op de Ziel is niet van het meest luchtige soort. Een weduwe, een overspelige vrouw en een bedrogen echtgenoot lijken dé ingrediënten voor een loodzwaar toneelstuk. Maar auteur Peer Wittenbols heeft precies de juiste balans gevonden tussen de hevigheid van het drama en luchtige, relativerende momenten. Anne heeft talloze vragen aan Maia, die er jarenlang op los rotzooide met haar echtgenoot. In kladblokken schreef ze de vragen netjes onder elkaar en op de meest onverwachte momenten komt ze terug op haar notities. Dat soort vondsten maken de voorstelling schrijnend, maar nooit ondragelijk. De situaties leggen de pijn van de personages perfect bloot, maar het verhaal vervalt nooit in zwartgalligheid. De combinatie tussen de messcherpe tekst van Wittenbols, de heldere regie van Rob Ligthert en het schitterende spel van Paul R. Kooij (Lode), José Kuipers (Maia) en Joke Tjalsma (Anna), maken Op de Ziel tot een indrukwekkende productie.

Een gouden duo

In 2007 was Wittebols’ Op de Ziel al te zien bij Toneelgroep Oostpool. Ook toen was de regie in handen van Ligthert. Logisch, want de auteur en regisseur werken veel samen sinds zij getweeën in 1989 toneelgroep De Federatie oprichtten. Het is een gouden duo, zo blijkt ook uit Op de Ziel. De taligheid van het drama – de lange dialogen die de voorstelling dragen en voorstuwen – wordt perfect aangevuld door de overzichtelijke regie. Zo verandert er tijdens het stuk weinig op het toneel: een (in stukken gezaagde) boom blijft links liggen, de jacuzzi aan de rechterkant wordt ontdaan van plastic, maar dient verder als statisch decorstuk. In dit roerloze decor, waarin alleen een zonvormige cirkel gedurende de voorstelling langzaam naar beneden schuift, bewegen de acteurs zich dynamisch en natuurlijk. Ze klimmen rustig op de stam, staan of liggen op de grote, oranje jacuzzi of zoeken steun tegen de witte ommuring. De choreografie zit schitterend in elkaar; die boeit wanneer de tekst misschien wat veel is, maar leidt nooit onnodig af van het verhaal.

Lode’s onstuitbare humor
De relatie tussen Lode en Maia doet levensecht aan en ieder emotie is geloofwaardig. Wanneer Anna haar intrede doet en hun relatie stevig onder druk zet, raakt het spanningsveld binnen de verhaal haast elektrisch geladen. Geen moment breekt de concentratie, geen seconde fascineert de voorstelling minder. Lode neemt een centrale rol in, in zowel verhaal als theaterstuk. Hij bemiddelt tussen beide vrouwen als de woede oploopt, maar is daarnaast een slachtoffer. Hij is immers de bedrogen echtgenoot. Dit klinkt als een haast onmogelijke spagaat, maar Kooij geeft zijn personage geloofwaardig vorm. Lode’s onstuitbare humor sleept het publiek door de meest schrijnende momenten. Zijn komische uitspraken worden echter pijnlijk als hij toegeeft dat dit weinig meer is dan een afweermechanisme. Misschien is het zelfs zijn grote zwakte. Hij is immers de sukkel die zich liet bedriegen – en er nu ook nog om lacht. Ook de actrices blijven boeien en verdrinken nooit in huilerigheid, hoewel een dergelijk verhaal daar misschien toe uitdaagt.

De behandeling van de schuldvraag tot slot, is een zeer sterk punt binnen de voorstelling. Of misschien juist eerder het gebrek daaraan. Hoewel de dialogen er af en toe rakelings langs suizen, wordt nergens letterlijk besproken ‘wiens schuld dit nu allemaal is’. Terwijl dit bij overspel natuurlijk de meest voor de hand liggende invalshoek is. Gelukkig legt Wittenbols de nadruk elders: op de reacties van de personages, hun spartellen en naar adem happen. En dat blijkt zoveel interessanter dan een priemend vingertje.

Op de Ziel is fascinerend en zit artistiek goed in elkaar: de tekst is prachtig, het decor eveneens (hulde voor Sanne Danz’ toneelbeeld en Catharina Scholtens videoprojecties) en de acteurs spelen hun spel ijzersterk. De voorstelling doet veel producties over liefde of overspel verbleken en bewijst: zó intrigerend kan liefde als onderwerp van de kunsten nog zijn.

Op de Ziel staat nog tot en met 22 december 2011 in theaters door heel Nederland.