School for Fools

Saffie

Het begin: iedereen heeft zijn plekje gevonden en praat wat. Een jonge vrouw, die erg veel gelijkenis vertoont met Saffie uit Absolutely Fabulous, loopt rond en vraagt in het Engels of iedereen zover mogelijk naar voren wil gaan zitten. Na wat aansporingen hier en daar vullen de eerste rijen zich uiteindelijk op. We wachten eigenlijk allemaal tot het licht uitgaat, de spots aangaan en het stuk zal beginnen. En we wachten… Het licht blijft aan, de stem van de vrouw klinkt vragend: of ze kunnen beginnen. Het publiek, getraind in theaterbezoek, valt onmiddellijk stil. De vrouw vraagt of iedereen haar kan verstaan, en daar komen twee acteurs nonchalant het podium op.

“Wat krijgen we nu?”

Het decor tot nu toe: twee witte doeken waar de ruimte achter doorheen schemert, in het midden staat een deur met een schoolbord erop. Er staat een emmer water waaruit ze wat op hun gezicht spetteren. Ze leggen uit wat ze gaan doen, vertaald door de vrouw. Ze zijn allebei een jongetje dat ergens ooit leefde. En ze zijn allebei hetzelfde jongetje. Omdat ze geloven dat in iedereen twee kanten zitten. Zoals donker en licht, ver weg en dichtbij, en ga zo maar door. De ene vergelijking na de andere, vaak achteloos uit de mouw geschud, tot op het lachwekkende, haast pijnlijke af. Soms lachen er al mensen voordat de vrouw haar vertaling heeft gegeven, en vraag je je als je het Engels hoort af wat er dan zo grappig was. Net als je denkt dat dit een stevig teleurstellend avondje wordt, gaat de schooldeur open. Vanuit de zaal komen de acteurs aangelopen en het barst los…

Amarcord

School for Fools blijkt een prachtig, filmisch stuk te zijn. Je komt terecht in de belevingswereld van een jongetje, waarin het gesproken woord er weinig toe doet, wat hij ziet des te meer. Het stuk is bijna tekstloos, maar laat in sprekende beelden zien wat het jongetje aan angsten, genoegens en fantasieën koestert. Het doet denken aan Amarcord van Fellini, dezelfde magische sfeer waarin een jongetje denkt, de symbolische rollen van volwassenen om hem heen. Dezelfde soort choreografische, ritmische patronen in de beelden. En hetzelfde ongrijpbare, plotloze verhaal, puur gestuurd door associatie van de herinnering. Het ene beeld vloeit in het andere over in een dans van acteurs en decorstukken en hun schaduwen op de doorschijnende witte doeken. Er worden dingen aangestipt, die vaak vaag en ongrijpbaar blijven. Zoals de kameraadschap met de malle heksachtige buurvrouw, of de moeder die misschien vreemdgaat, de aardrijkskunde leraar die in de problemen komt, misschien wel door zijn liefde voor een leerling. Maar het blijft bij dat aanstippen, geen uitdiepend gepsychologiseer. De Formalny groep weet zo de werkelijkheid van een jongetje in al zijn bizarre dromerigheid precies te vangen.

Zooitje

Aan het eind komt er vrij onverwacht toch een moraal aan te pas: de wereld van de volwassenen is maar een zooitje. De acteurs die het jongetje spelen stoppen ineens met hun spel, ze trekken de doeken dicht en zeggen: dit gaat allemaal mis. Na een intermezzo dat ietwat pijnlijke herinneringen oproept aan het stroeve begin, wordt er een einde gezocht dat naar hun zin is: alle volwassen uit het stuk worden in de schoolbanken gezet, in de “School for Fools”.

Slapstick

Het stuk verkent voor mij vele uitersten, ik krijg het gevoel dat het op sommige punten bijna over de schreef gaat. De slapstick als de jongetjes hun ontroostbare juf een roos aan willen bieden, compleet met acrobatische kunstjes en Laurel en Hardy muziek – je zou het wat te veel van het goede kunnen vinden, maar het werkt! Deze voor ons vreemde vorm van theater kun je toeschrijven aan een andere theatercultuur, maar misschien heeft het ook te maken met het specifieke, experimentele karakter van de groep. De Formalny groep vindt hun bronnen in middeleeuwse mysteriespelen, het absurdistisch toneel, Russische acteertradities en huidige performancekunst. Dat dit mengelmoesje van inspiratie werkt blijkt uit de onderscheidingen die ze al hebben gewonnen met deze voorstelling. Met deze tournee winnen ze daarbij vast ook heel wat harten voor zich van het Nederlandse publiek…