Cultureel verantwoord speeddaten

“Mijn naam is Jan Gaalman. Mijn bedrijf, Mastodont, is een familiebedrijf en op dit moment wereldwijd marktleider in zwaar transport en hijswerk.” Een man met waterige ogen kijkt me doordringend aan en het ongemak groeit met de seconde. Gelukkig bevind ik me niet op een beurs voor bergingsbedrijven, maar in de nieuwe voorstelling van het Antwerpse gezelschap Berlin, en is meneer Gaalman de eerste verteller in de reeks virtuele ontmoetingen die samen Perhaps all the dragons vormen.

De makers van Berlin combineren in hun werk verschillende media en kunstdisciplines vanuit een documentaire invalshoek. Hun voorstellingen zijn dan ook geen voorstellingen in de klassieke zin van het woord, maar eerder ervaringen die aanzetten tot nadenken over onze definitie van ’theater’. Zo ook Perhaps all the dragons, waarin documentair videomateriaal wordt gepresenteerd in een theatrale context. Ik ontmoet Jan Gaalman dan ook niet persoonlijk, maar via een scherm. Toch heeft onze ontmoeting een hoog één-op-ééngehalte. In Perhaps all the dragons is er geen podium en ontbreken de live aanwezige acteurs. In plaats daarvan neemt elke toeschouwer plaats aan een lange ovale tafel, tegenover één van de dertig schermen die in de houten constructie waarin we ons bevinden zijn bevestigd. De ruimte doet denken aan een nieuwsomgeving en dat is niet zonder reden, want de voorstelling draait om de verhalen van de mensen achter het nieuws. Op de schermen verschijnen dertig schijnbaar alledaagse mensen met een onalledaags verhaal. Doordat de toeschouwers tegenover deze mensen aan tafel plaatsnemen wordt een intieme setting gecreëerd die doet denken aan speeddating, zij het op een cultureel verantwoorde manier. Zo ontmoet ik achtereenvolgens Jan Gaalman, één van de mannen die verantwoordelijk was voor de berging van de Russische onderzeeër Koersk, een goedlachse Italiaanse die een theorie heeft bedacht rond de groepsdynamiek aan vergadertafels, een jonge Vlaamse scout, een Russische professor in de sociale psychologie en een Deense sluipschutter wiens ogen ik niet mag zien. Ik had echter net zo goed het verhaal kunnen horen van een Spaanse dwergtoreador, of de Franse burgemeester van een stadje zonder inwoners. Het lot (in de vorm van een envelop die iedereen na de eerste ontmoeting krijgt) bepaalt het persoonlijke traject van de toeschouwer langs de verschillende schermen.

Een symfonie van verhalen
De intieme setting en de documentaire filmstijl suggereren dat de mensen die hun verhaal doen authentieke personen zijn die een waargebeurde belevenis opbiechten, maar al snel slaat de twijfel toe. Sommige verhalen sluiten wel erg goed op elkaar aan en balanceren op het randje van de geloofwaardigheid. Bovendien blijft de theatrale context nadrukkelijk aanwezig. Zijn de personen op het scherm dan toch acteurs? Berlin laat deze vraag wijselijk onbeantwoord en speelt met de onzekerheid van de toeschouwer door de vertellers op gezette tijden dezelfde anekdotes te laten vertellen of zelfs met elkaar in gesprek te laten gaan. Al snel wordt dan ook duidelijk dat Perhaps all the dragons niet draait om de authenticiteit van de verhalen, maar om de samenhang en interactie die ontstaat tussen de verschillende verhalen en tussen de virtuele vertellers en de toeschouwers. Het is veelzeggend dat Berlin ervoor heeft gekozen om de stemmen van de vertellers niet te isoleren door ze te laten beluisteren via koptelefoons, maar om alle vertellers naast elkaar en door elkaar heen te laten klinken. Dat bemoeilijkt soms de verstaanbaarheid, maar creëert een indrukwekkend effect van verbondenheid. De harmonie die op die manier tot stand komt doet denken aan een anekdote die ik te horen kreeg tijdens mijn vierde ontmoeting met de Russische professor. Hij vertelde dat hij ooit bij wijze van experiment alle krekels in zijn tuin had gevangen en in aparte potjes had gestopt, om te zien of ze ook gescheiden van elkaar nog zouden zingen. Naarmate de avond vorderde bleef het echter stil: de samenzang van krekels kon alleen ontstaan in een groep. Zo is het ook met de verhalen in Perhaps all the dragons: hoe bijzonder ze stuk voor stuk ook zijn, toch is het de symfonie die Berlin tot stand brengt tussen de verhalen die de voorstelling zo speciaal en voor herhaling vatbaar maakt.

Perhaps all the dragons.. is tot half augustus te zien op het festival de Zomer van Antwerpen en speelt daarna op het Noorderzonfestival in Groningen en in september in de Rotterdamse Schouwburg.