Een therapeutische sessie over theater

Het lijkt alsof Laura van Dolron haar voorstelling live regisseert. Ze kijkt vanaf de zijkant van het toneel toe, geeft aanwijzingen, levert commentaar op haar acteurs en legt het publiek uit wat ze nu eigenlijk wil laten zien. Ze vraagt zich af waarom acteurs zich altijd willen verstoppen achter een rol. En waarom het publiek naar het theater komt om anderhalf uur mee te leven met figuren die niet echt bestaan, terwijl er in de echte wereld zoveel mensen met problemen zijn voor wie je echt iets kunt betekenen. Uit deze kritische vragen ontstaat een soort conflict met de vijf acteurs, die helemaal niet zichzelf willen laten zien, maar juist hoe goed ze een ander kunnen spelen.

Ook wordt het publiek erbij betrokken. Dat gaat van de argeloze vraag wie er houdt van publieksparticipatie – waarbij juist de toeschouwers die in paniek raken bij het idee, gevraagd worden het podium te betreden – tot het gênante verzoek van acteur Joris Smit aan een vrouw in het publiek zich uit te kleden. Overigens gaat dit nooit te ver; het publiek wordt nergens gedwongen naast de acteurs te gaan staan en niemand in de zaal hoeft uit de kleren te gaan, want het is nog steeds de acteur die dit doet. Van Dolron zoekt de grenzen van het theater op, maar gaat er niet overheen. Toch weet ze wel een ongemakkelijk gevoel op te roepen over acteren en naar het theater gaan. Het lijkt zo vanzelfsprekend, maar waarom doen we het eigenlijk?

Gek

Laura van Dolron is een veelbelovend talent in de theaterwereld. Ze won al verschillende prijzen, waaronder de BNG Nieuwe Theatermakersprijs in 2007 en de Erik Vosprijs in 2008. Ze timmert behoorlijk aan de weg met haar voorstellingen, die altijd draaien om belangrijke (levens)vragen en die altijd tot nadenken stemmen. Voor Als gekken liet ze zich inspireren door de film The idiots van de Deense regisseur Lars von Trier, waarin een groepje vrienden zich van de buitenwereld afschermt om zich daar de hele dag als gekken te gedragen, zodat ze onbelemmerd door sociale regels en verantwoordelijkheden hun ware zelf kunnen ontdekken.

Toch kopieert Van Dolron dit gegeven bewust niet, om er een eigen draai aan te kunnen geven. Met haar acteurs was ze immers ook afgezonderd van de buitenwereld om een voorstelling te maken, om de gek in zichzelf te vinden. Is het niet de kern van acteren om jezelf weg te cijferen en je te verstoppen achter iemand anders? Hiermee zet Van Dolron een interessant stuk neer, dat meer op een therapeutische sessie voor acteurs lijkt dan op een toneelstuk. Ze noemt haar manier van werken niet voor niets ‘stand-up philosophy’ of ‘stand-up therapy’.

Pleidooi voor theater

Ondanks de vooruitstrevende gedachten die ten grondslag liggen aan de voorstelling, vormt deze toch vooral een pleidooi voor theater. Het zijn de acteurs die de regisseur duidelijk maken dat al die vragen over de essentie van acteren er niet toe leiden dat ze er maar helemaal mee stoppen. Het is het publiek dat via de acteurs de regisseur laat weten dat het toch naar het theater is gekomen om goede acteurs te bewonderen die een boeiend of ontroerend verhaal kunnen vertellen. En het is de regisseur die, op het laatst met tranen in haar ogen, moet toegeven dat theater betekenis heeft, dat het dingen kan vertellen die niet in normale taal uit te leggen zijn.

Dat heeft Van Dolron uiteraard vanaf het begin in de gaten gehad, want hoewel het allemaal wel lijkt alsof haar regie ter plekke wordt uitgevoerd, blijkt halverwege uit een monoloog van acteur Martijn de Rijk dat zelfs deze voorstelling van begin tot eind bedacht is en dat alle acteurs vooraf ingestudeerde teksten hebben. Zo weet Van Dolron vele lagen in haar stuk aan te brengen, die allemaal overlappen en door elkaar heen lopen. Alles wat de acteurs tegen haar visie als regisseur inbrengen, heeft ze in feite zelf bedacht. Het zorgt ervoor dat het publiek nog verwarder de zaal verlaat en dat is wat de regisseur juist wil bewerkstelligen: dat mensen na gaan denken over wat ze net gezien hebben. Daarmee wordt het onderzoek naar haar eigen obsessie om telkens weer het theater op te zoeken, uiteindelijk een discussie over de verwerping en verdediging van theater, waarbij die laatste overduidelijk wint.

Het is absoluut terecht dat Van Dolron in de korte tijd dat ze in het vak zit, al zoveel prijzen heeft gewonnen. Ze weet het theater op een interessante en indringende manier te benutten om mensen aan het denken te zetten. Als gekken is een overtuigende bevestiging van de relevantie van theater geworden, ook vandaag de dag nog.

Als gekken is nog tot en met 6 juni te zien en maakt onderdeel uit van de Blind Date-serie voor nieuwe theatermakers.