Songs van Leonard Cohen

Het ligt voor de hand dat muziek en tekst samen optimaal werken. Toch kan geweldige muziek de tekst als bijkomstig achter zich aanslepen, of die nu lastig te verstaan is of weinig verder gaat dan ‘I love you, you love me too’. Dat laatste zing je gezellig mee, maar bij de langere lyrics van iemand als Bob Dylan zal dat niet meevallen. En juist Dylan moet volgens zijn hardcore bewonderaars hoognodig de Nobelsprijs voor Literatuur krijgen. Zij weten zeker dat hij poëzie schrijft. En als we het begrip poëzie niet al te benauwd nemen, doet hij dat ook.

Het meest wendbaar

Een kenmerk van songteksten is dat die, als het goed is, qua woordkeus, rijm en metrum hun oren erg goed bij de melodie te luister leggen. En dan is, zoals bekend, het Engels het meest wendbaar. Wie weet heeft juist die kwaliteit de populariteit van de Angelsaksische popmuziek sterk in de hand gewerkt. Andersom is het vaak een moeizame zaak om een als gedicht geschreven gedicht, in welke taal ook, op muziek te zetten. Zonder metrische aanpassingen gaat dat meestal wringen.

Lyrics, anders dan papieren gedichten en net als podiumpoëzie, kunnen ook beter maar niet met metaforiek en duistere lagen doorwrocht zijn. Anders gaan ze langs je heen en hou je voornamelijk de klanken over. Zelfs de songteksten van Dylan komen op papier minder tot hun recht dan op de geluidsdrager. Waarschijnlijk geldt dat voor alle songteksten. Ook voor die van Leonard Cohen?

Melancholieke stemming

Het allerbeste is om de teksten te horen zingen, liefst door Cohen zelf: hij is er met zijn stemgeluid en melodieën mee vervlochten. Als je ze leest, vraag je je al gauw af wat er allemaal bedoeld zou kunnen worden. Luisterend naar de songs laat je je meeslepen door de zeer bijpassende muziek en de vaag geheimzinnige situaties die bezongen worden. Vooral de vrouwspersonen worden door de zanger niet kant-en-klaar prijsgegeven, al is de boodschap steeds dat de liefde geen makkie is. Prettig is ook de melancholieke stemming die wordt opgeroepen en de troostende wijsheden die worden rondgestrooid.

De vraag is voor wie er zo nodig vertaald moet worden. Het Engels kan het best stellen zonder ondertiteling. Weinig is letterlijk te vertalen, veel ontkomt niet aan creatief parafraseren, wat in Hallelujah vaak tot gelukkige resultaten leidt. Maar onze Germaanse syllabes zijn moeilijk weg te zetten. ‘I need to see you naked’ wordt ‘Ik verlang ernaar je naakt te zien’, wat het verlangen geen goed doet. ‘For she’s touched your perfect body with her mind’, de slotregel van Suzanne,  krijgt Herman van Veen nog aardig vloeiend uit zijn strot met ‘want zij houdt al jouw gedachten in haar hand’.

Toetje

De vertalingen die Remco Campert eerder het licht liet zien van vroege gedichten van Cohen vormen een maar liefst meer dan vijftig pagina’s tellend toetje. Helaas vallen die nogal buiten de orde van de bundel. Ze stammen allemaal van vóór 1971, ontberen ter vergelijking de originelen en lijken niet geschreven te zijn om op muziek gezet te worden. De singer-songwriter moest nog een echte bard moest worden. En dat wérd hij. Het nawoord van Henk Hofstede tot slot is lezenswaardig door de ontmoetingen die hij vanaf 1988 had met Leonard Cohen.