Ode aan Ed

Ed van der Elsken, Vali Myers voor haar spiegel, Parijs (1953) Nederlands Fotomuseum / © Ed van der Elsken / Collectie Stedelijk Museum Amsterdam

Van der Elsken stond bekend om zijn bijna agressieve manier van werken. Hij kon door de straten van Amsterdam slenteren, de jeugd in hun doen en laten volgend. Zijn blik was dan echter geheel niet willekeurig, want zodra zijn oog viel op een potentieel interessante scene voor zijn werk, kon hij volgens zijn bevriende collegafotograaf Gerrit Jan Wolffensperger zo tevoorschijn springen en roepen ‘Mag ik een foto van u maken?’. Van der Elsken was in zijn werk een zeer betrokken observant en hij hield ervan zijn objecten uit te dagen. Toch oordeelde hij in zijn werk niet over datgene wat hij vastlegde en dat maakt het nog steeds zo bijzonder – artistiek en historisch interessant. Het was Eds levensmissie om zijn tijd in beelden vast te leggen: ‘Ik maak blijvertjes. Mijn foto’s… die maak ik niet voor de aap z’n reet, dat moet een paar eeuwen meegaan.’

Fotoboeken

Van zijn fotografisch werk maakte Van der Elsken experimentele fotoboeken, die in zijn tijd niet altijd even goed ontvangen werden, of soms zelfs moeilijk te publiceren waren. Met zijn tweede vrouw Gerda van der Veen maakte hij begin jaren 60 van de vorige eeuw een wereldreis van 14 maanden door Afrika, Maleisië, Singapore, Hong Kong, Japan, Mexico en Noord-Amerika. Bij terugkomst in Amsterdam wilde echter niemand zijn werk uitgeven. Uiteindelijk werd het boek Sweet Life (1966) in Japan gedrukt in een Nederlandse, Engelse, Franse, Spaanse en Japanse editie. De liefde en fascinatie voor de streng traditionele maar toch moderne en rebelse manier van leven in de tweede helft van de twintigste eeuw, heeft ervoor gezorgd dat hij maar liefst 15 reizen maakte naar Japan. De beelden van deze reizen zijn gebundeld in zijn beeldschone boek De ontdekking van Japan (1988).

Amsterdam, Tokio en Parijs

Ed van der Elsken, Meisje in de metro, Tokio (1984) Nederlands Fotomuseum / © Ed van der Elsken / Collectie Stedelijk Museum Amsterdam

De tentoonstelling in het oude Stedelijk is ingedeeld in drie grote ruimtes, ieder gewijd aan een stad: Amsterdam, Tokio en Parijs. Het oogt als een klassieke fototentoonstelling met prachtige, ingelijste zwart-witafdrukken. De donkere periode in Parijs, de demonstraties in Amsterdam en de fascinatie van de Magnum-fotograaf voor het leven in Japan komen mooi naar voren. Om deze ruimtes heen zijn kamers ingedeeld met zijn werkproces, geschreven brieven en zijn filmisch werk.De aanwezigheid van Van der Elsken is hier duidelijk voelbaar wat de tentoonstelling tot een levendig, krachtig geheel maakt. Ed van der Elsken maakte werk vanuit intrinsieke interesse voor menselijk gedrag en met de juiste combinatie van afstandelijke betrokkenheid, waardoor sprekende beelden zijn ontstaan, die gelukkig geen moralistische boodschap in zich dragen. Tot op de dag van vandaag, waait zijn werk als een frisse wind door het museum. De tentoonstelling laat overtuigend zien hoe ontzettend toegewijd de kunstenaar was aan zijn levenswerk. Het is een ware ode aan Ed.

De tentoonstelling reist na het Stedelijk Museum Amsterdam door naar Jeu de Paume Parijs en naar Fundación MAPFRE Madrid.