Nieuwsgierigheid kent geen tijd: op ontdekkingstocht door de Appel

Hoe zou een kruising tussen een pinguïn en een pauw eruit zien? Waar zoekt een paus die door een telescoop tuurt naar? En hoe veelzijdig zijn de voorwerpen die je in een vliegtuig kunt vinden? Vragen vermenigvuldigen zich bij ieder kunstwerk dat de kijker in de Appel voorgeschoteld krijgt.

De tentoonstelling, die is samengesteld door kunstcriticus en romanschrijver Brian Dillon, toont dat nieuwsgierigheid door de jaren heen een belangrijke drijfveer is geweest voor de mens, en dat ook nu nog, in een wereld waarin alle kennis binnen klikbereik is, het vreemde een bron van verwondering blijft. 

De wondere wereld van het onbekende

Het tonen van curieuze objecten vindt zijn oorsprong in de zeventiende-eeuwse Wunderkammern, waarin vreemde vondsten uit de natuur naast kunstvoorwerpen werden samengebracht. Al in de zestiende en in de zeventiende eeuw hadden kunstenaars en wetenschappers aandacht voor het ongewone. Zo is in de Appel de wereldberoemde houtsnede van Albrecht Dürer uit 1515 te zien, die hij maakte naar aanleiding van een beschrijving van een neushoorn. De houtsnede werd talloze malen gekopieerd en wijduit verspreid, waardoor men gedurende drie eeuwen dacht dat een neushoorn er daadwerkelijk zo uitzag. Ook Galileo Galilei’s Sidereus Nuncius (De Sterrenboodschapper) uit 1610 is het resultaat van nieuwsgierigheid: het werk omvat de allereerste observaties gedaan met een telescoop. Deze ontdekkingen brachten hem uiteindelijk in de problemen met de katholieke kerk. Extra vreemd lijken in dit licht dan ook de foto’s die naast Galilei’s historische document tentoongesteld worden. De bezoeker ziet kerk en wetenschap plotseling verbonden in de beelden van Specola Vaticana (2012), waarop pausen en bisschoppen verwonderd door telescopen kijken. Staren ze zomaar de hemel in, zoekt de Vaticaanse Sterrenwacht naar een teken van God, of hopen ze toch bewijs tegen Galilei’s heliocentrische wereldbeeld te vinden?

Curiositeit en alledaagsheid

De curieuze schoonheid van de natuur zien we in de vorm van een van de wonderlijkste onderzeewezens, de kwal, in Pulmo Marina (2014) van Aurélien Froment. De kijker wordt gehypnotiseerd door de trage, zwevende bewegingen van dit onschuldig ogende dier.
Thomas Grünefeld gaat nog net een stapje verder in het dierenrijk. Zijn Misfit (1994 en 2005) lijkt op het eerste gezicht gewoon een opgezet dier, maar al gauw blijkt er iets niet te kloppen. Zijn mislukte dieren zijn onmogelijke kruisingen die de natuur nooit zou kunnen voortbrengen, zoals een pinguïn met een pauwenkop.

Maar de bezoeker merkt dat verwondering ook in het alledaagse verborgen kan liggen. Nina Katchadourian laat met haar project Seat Assignment de kijker met andere ogen naar de doodgewone objecten kijken die je in een vliegtuig tegenkomt. Sinds 2010 maakt ze foto’s, video’s en geluidsopnames met haar telefoon, waaronder figuren van borrelnootjes en selfies in de weerspiegeling van de seatbelt.

Tacita Dean brengt in Manhattan Mouse Museum (2011) kunstenaar Claes Oldenburg in beeld, die met grote zorgvuldigheid zijn eigen kabinet van curiositeiten in zijn atelier afstoft en opnieuw rangschikt. De kleine objecten op zijn boekenplank zijn onbeduidend voor de kijker, maar door de haast ontroerende zorgzaamheid van Oldenburg wordt nieuwsgierigheid gewekt.

Ook het atelier van Matt Mullican weet verwondering op te wekken. In een 2-kanaals videowerk toont het ene beeld wat de kunstenaar doet en het andere beeld wat hij ziet. Hij beweegt zich door zijn atelier alsof hij zich in een buitenwereldlijke ruimte bevindt. Zo kruipt hij in een kussensloop en onderwerpt hij een cameratas aan nadere inspectie. Doordat het ene beeld vanuit de ogen van de kunstenaar is gefilmd, wordt de kijker meegenomen in zijn ontdekkingstocht door het alledaagse, maar tegelijkertijd wordt enige afstand bewaard door het andere beeld, dat de absurditeit van een afstandje toont. 

Menselijke verwondering

Dat de mens zelf ook een wonderlijk wezen is blijft niet onopgemerkt. Susan Hillers Split Hairs: The Art of Alfie West (1998) toont in een vitrine de gespleten haren van een meubelreiniger uit Bayswater. Alfie West behaalde het Guinnes World Record door een menselijke haar zeventien keer te splijten. De kunstwerkjes die hij met de haren maakte werden aangekocht door Hiller.
Minder onschuldig zijn de foto’s die Corrine May Botz maakte van poppenkastinterieurs uit de jaren ’40 en ’50. Ieder interieurtje, zeer minutieus opgebouwd, toont taferelen met soms bloederige sterfgevallen. Ze zijn ontworpen door een forensisch wetenschapper, die ze gebruikte bij instructiesessies en tonen de speurtocht die zo’n duistere dood met zich meebrengt.

Op deze diverse manieren geeft de tentoonstelling objecten weer die zijn ontstaan uit nieuwsgierigheid, en deze ook bij de kijker weer weten te wekken. Reëel of surreëel, wie met een nieuwsgierig oog naar de wereld kijkt weet zich altijd wel ergens over te verwonderen. Zowel in alledaagsheid als in absurditeit kan men schoonheid vinden. Wie zich in deze tentoonstelling mee laat voeren door de blik van de nieuwsgierige kunstenaars wordt daaraan herinnerd.