Kunst van de straat

Direct na de vernietiging van de oude binnenstad op 14 mei 1940, werd in Rotterdam een daadkrachtige aanpak ontwikkeld om de stad opnieuw vorm te geven. In de jaren ervoor was Rotterdam al een broedplaats voor veel kunstenaars, die na het inferno hun ateliers, werkplaatsen en kunstwerken grotendeels hadden verloren. Er werd, naast de architectonische en stedebouwkundige opleving, ook aan hen gedacht bij het verlenen van opdrachten om de stad weer op te bouwen.

Duivenvrouwtje (Johan van Berkel, 1940)

Noodwinkels

Als eerste zijn, nog in de oorlogsjaren, de bank- en verzekeringsgebouwen aan de Coolsingel en Westblaak opgebouwd. Veel kunstenaars werden uitgenodigd werken te maken als vervolmaking van deze panden. Een actieve gemeentelijke ondersteuning waarvan de resultaten – meest mozaieken en reliëfs – nog steeds zichtbaar zijn in de openbare ruimte. Daarnaast werd er voortvarend gebouwd aan tijdelijke winkelpromenades. Ook voor deze noodwinkels werden kunstenaars ingezet om in opdracht gevels, uithangborden en etalages te ontwerpen. De gemeentepolitiek was constructief gericht op het praktisch overeind helpen van de aangeslagen kunstbeweging.

De basis die toen werd gelegd maakte de weg vrij voor een doorlopende en hartstochtelijke kunstontwikkeling in de stad. In de jaren zestig en zeventig bestond de zogenaamde ‘1-procents-regeling’, waarbij van elk nieuwbouwproject één procent van de bouwkosten besteed moest worden aan een uiting van beeldende kunst. De stad floreerde in bijzondere kunstwerken en trok steeds meer kunstenaars aan. Tegelijkertijd werd de discussie over de kwaliteit van de werken meer en meer aangezwengeld. Dit vooruitstrevende en tevens kritische beleid ligt ten grondslag aan de collectie van de bijna 2000 kunstwerken die Rotterdam op dit moment rijk is in de buitenlucht.

Santa Claus (Paul McCarthy, 2001) ©Jannes Linders

Santa Claus

Naast de geschiedenis van iconische beelden als De verwoeste stad van Ossip Zadkine en de op dit moment sterk verwaarloosde Bijenkorf-sculptuur van Naum Gabo wordt in Beelden ruimschoots aandacht besteed aan het verhaal achter de vele kunstwerken. De publieke opinie is bij buitenkunst van grote invloed op de totstandkoming van een werk: beeldende kunst op straat is van iedereen en iedereen heeft er een mening over. Sjarel Ex, directeur van Museum Boijmans van Beuningen, verwoordt het in Beelden als volgt: ‘Het kunstwerk staat er in de openbare ruimte alleen voor. Van de meest oninteressante scheppingen kan intens worden gehouden en interessante beelden kunnen er kansloos ten onder gaan’.

Het bekendste voorbeeld in dit dynamische krachtenspel is het beeld van de Amerikaanse kunstenaar Paul McCarthy. Zijn sculptuur Santa Claus werd in 2001 door een Rotterdamse kunstcommissie aangekocht om het Kruisplein op te fleuren, maar door het publiek én de toenmalige gemeenteraad na heftige debatten naar de prullenbak verwezen. De reusachtige kerstman met een gestileerde kerstboom in zijn hand – volgens de kunstenaar een verbeelding van het groeiende consumentisme in onze maatschappij – kreeg in de volksmond al snel de pikante bijnaam ‘Kabouter Buttplug’. Na voltooiing werd het afgedankte beeld tijdelijk geparkeerd op de binnenplaats van Museum Boijmans van Beuningen en kreeg enige jaren later een definitieve plaats op het Eendrachtsplein. Nu staat het daar parmantig, duidelijk zichtbaar voor iedereen, en heeft het wisselvallige publiek zich inmiddels over dit icoon ontfermd met de Rotterdamse mentaliteit: ‘blijf met je rotpoten van onze rotkunst af!’

Belichaamde Eenheid (Wessel Couzijn, 1963) ©Otto Snoek

Beeldessay

Siebe Thissen, hoofd Beeldende Kunst & Openbare Ruimte in Rotterdam, heeft met Beelden de geschiedenis van de Rotterdamse beeldencollectie tot in het kleinste detail naar boven gehaald. In het kader van ’75 jaar wederopbouw’ van de stad, dit jaar volop gevierd, is deze uitgave een monument op zichzelf: een eerbetoon aan de beeldende kunst en een uitgebreide catalogus van de stad – en de straat – als bijzondere kunstverzameling. Thissen beschrijft in boeiende essays de verschillende tijdvakken, met ieder hun eigen culturele en politieke hoogte- en dieptepunten. Zijn jarenlange engagement met de Rotterdamse kunstwereld maakt hem tot kritische chroniqeur en tegelijkertijd tot enthousiaste smaakmaker.

Het hoogtepunt van Beelden zijn de foto’s van de Rotterdamse fotograaf Otto Snoek, die de nogal uitvoerige tekstbijdragen van Thissen op een verrassende wijze onderbreken. Zijn beeldessay vormt een kleurige scheiding tussen de hoofdstukken en laat diverse sculpturen zien in hun positie als kunstuiting midden in het stadsrumoer. Verkeer, voorbijgangers, gebouwen, niets en niemand lijkt zich iets aan te trekken van de bijzondere objecten in het straatbeeld. Hun aanwezigheid lijkt overbodig, maar is in de Rotterdamse leefomgeving juist van groot belang.

Titel: Beelden. Stadsverfraaiing in Rotterdam sinds 1940
Auteur: Siebe Thissen
Uitgeverij: Jap Sam Books
Aantal pagina’s: 528
ISBN: 978 94 90322 62 5
Prijs: €37,50