Met Edith Schiele op zoek naar je eigen identiteit

De tentoonstelling Edith als muze blikt terug op de laatste jaren van de expressionistische kunstschilder Egon Schiele in Wenen. Kunstenaar Puck Verkade leidt bezoekers rond door de tentoonstelling, verkleed als Edith Harms: de muze en ex-vrouw van Schiele. Ze leidt bezoekers rond langs drie installaties en gaat in gesprek over het thema identiteit. Zo krijg je een kijkje in de gedachten van Edith. De rondetafelgesprekken waarin je kan discussiëren met Schiele’s tijdgenoten maken de ervaring compleet.

Een hedendaagse Edith
Puck Verkade is niet zomaar gekozen als Edith. Het Gemeentemuseum heeft dit jonge talent gekozen om haar onderzoek naar het werk en leven van Schiele en het schilderij Portret van Edith, dat ook te zien is tijdens de tentoonstelling. Net als Edith Harms heeft Puck speciaal voor Edith als muze een hoog opgestoken kapsel en draag ze een lange regenboogkleurige jurk. Ondanks deze gelijkenis, profileert Puck zich meer als een hedendaagse Edith en reflecteert ze op de identiteit van de huidige, digitale maatschappij waarin het presenteren van jezelf naar de buitenwereld erg belangrijk is geworden. Denk maar aan sociale media.

Puck Verkade als Edith Schiele. Foto: Gabriela Kabacova.

Terwijl Puck je langs de installaties leidt, bespreekt ze fragmenten uit het leven van de familie Schiele en laat ze enkele voorwerpen uit vitrinekasten zien die het verhaal benadrukken. Zoals de sinaasappel die Schiele schilderde toen hij in de cel zat en die hij ‘het enige lichtpuntje’ noemde, of de platenspeler waarop melancholische muziek te horen is die het gevoel versterkt van Egon Schiele’s noodlottige leven.

De tragedie van Schiele
De in Oostenrijk geboren Egon Schiele heeft een kort en verderfelijk leven geleid. Als Egon 15 jaar oud is overlijdt zijn vader aan de gevolgen van syfilis. Hij groeit op bij zijn moeder, waar hij geen goede band mee heeft. Met zijn zusje onderhoudt hij een incestueuze relatie. Je zou kunnen denken dat de ongezonde situatie in zijn jeugd ten grondslag lag aan zijn latere onconventionele schilderstijl: lugubere portretten bestaande uit hoekige, nerveuze lijnen, met thema’s zoals seks en de dood.

Door het expressieve, emotionele karakter van zijn werk behoort zijn werk tot het expressionisme, en met name tot de Secession: een stijl die rond 1880 in Duitsland is ontstaan en die ernaar streeft om de duistere kant van de samenleving te laten zien. Dat duistere lijkt kenmerkend te zijn in Egon’s tekeningen: modellen in ongemakkelijke, haast bezeten, poses met akelige gelaatsuitdrukkingen.

Edith als Muze in het Gemeentemuseum. Foto: Gabriela Kabacova.

Na zijn huwelijk met Edith, in 1915, krijgt zijn teken- en schilderstijl echter een andere wending. De strakke lijnen worden ronder en de portretten worden op een bepaalde manier menselijker. Dit zou een gevolg kunnen zijn van de stabiele en liefdevolle relatie met Edith. Het huiselijk geluk is slechts van korte duur; Edith overlijdt in 1918 aan de gevolgen van de Spaanse griep. Egon volgt drie dagen later, hij wordt 28 jaar.

Ingewikkeld perspectief
De rondleiding van Puck Verkade is goed bedacht, maar tegelijk ook verwarrend. Je ervaart op deze manier de tentoonstelling door de ogen van Edith, maar er wordt weinig over haar verteld. We horen wel dat ze vermoedelijk ook in een identiteitscrisis verkeerde, maar uiteindelijk geeft het gemis aan informatie een wat onbevredigend gevoel, omdat je jezelf niet echt kunt verplaatsen in Edith. Deze tentoonstelling moet je niet bezoeken om meer te weten te komen over Edith.

Egon Schiele leer je daarentegen wel kennen en je wordt onderdeel van zijn zoektocht naar de identiteit. De dynamische periode van de industriële revolutie en conflicterende sociale theorieën van denkers als Freud over maatschappelijke onderwerpen, zoals de identiteit, voedden Egon’s zoektocht naar het ik. Door deze periode over de hedendaagse, digitale maatschappij heen te leggen ontstaat een reflectie vanuit ons eigen perspectief op de dagen van Schiele. Omdat dit project zowel visueel als informatief niet veel omvat, is het de ervaring en voornamelijk het eigen vermogen tot reflectie, die het speciaal maken.

Posterbeeld: Portret van Edith/Portret van Puck (Foto montage Egon Schiele, Portret van Edith, 1915).