Wat een pixel vertelt…

Daniel: Group of Seven (One Absent Friend), 2005. Foto: Carsten Eisfeld, beeldrecht: galerie Esther Schipper Berlijn.

Alvorens ook maar te denken over het formuleren van een antwoord op deze vraag, moeten we even terug naar het begin: de centrale rol van de Pixel Boxes. Bulloch ontwikkelde deze in samenwerking met de computerkunstenaar Holger Friese. Het zijn houten of aluminium kubussen in verschillende maten, waarvan één zijkant uit een beeldscherm bestaat, dat om de zoveel seconden oplicht. Iedere keer dat dit gebeurt, is een ander kleurvlak te zien. Elke Box bevat drie tl-buizen in de kleuren rood, groen en blauw. Het speciaal voor de Pixel Boxes ontwikkelde computerprogramma en bijbehorende interface, kunnen meer dan zestien miljoen kleuren genereren. De grote variatie aan kleurbeelden die door dit programma vrijkomen, zijn niets meer of minder dan de allerkleinste digitale beeldeenheden (pixels), afkomstig uit bestaand film – of videomateriaal.

Minimal Art

De Pixel Boxes van Bulloch roepen associaties op met de minimal art. Vooral de vormentaal van de houten kubussen, maar ook de kleurenvlakken refereren duidelijk aan deze stroming en dan met name aan het werk van Donald Judd en Dan Flavin. Voor degenen die de kunstgeschiedenis niet zo duidelijk op het netvlies gebrand hebben staan, wordt het lastiger. In de zaalteksten wordt de stroming minimal art wel kort genoemd, maar er wordt niet diep genoeg op ingegaan om er echt een goed beeld van te geven, terwijl enige (visuele) kennis over de minimal art essentieel is om het werk van Bulloch te kunnen plaatsen.

Minimal art draaide maar om een ding: de vorm, het liefst één die niet uiteen kan vallen in andere vormen. Via deze oorspronkelijke sculpturen zochten de minimalisten naar zuiverheid, waarheid en oorspronkelijkheid. Donald Judd omschreef zijn werken eens als “the simple expression of complex thought”. Deze uitspraak is ook zeker van toepassing op het werk van Angela Bulloch. Voor haar representeren de Pixel Boxes namelijk een denkbeeldige ruimte waarin verschillende noties over kunst, beeldanalyse en waarneming samenkomen. Ze refereren niet alleen aan minimal art, maar wekken door de centrale rol van de rechthoek, kubus, kleurcodes en seriële herhaling een heel spectrum aan links met 20e-eeuwse kunststromingen en theorieën tot leven: van het suprematisme, het constructivisme, het kubisme tot de pop art (denk aan de kleurgecodeerde portretten van Andy Warhol).

RGB Spheres 2005. Foto: Carsten Eisfeld, beeldrecht: galerie Esther Schipper Berlijn.

Daarnaast gaan de Pixel Boxes over de relatie abstractie en realisme. Hoewel dit voor velen twee tegengestelde begrippen zijn, laat Bulloch zien dat deze tegenstelling in de 21e eeuw niet meer zo gesteld kan worden – en eigenlijk nooit reëel is geweest. Haar kubussen tonen kleurvlakken die bestaan uit pixels uit bestaande films (bijvoorbeeld uit The Matrix). Vaak sta je er niet bij stil dat het realistische beeld dat je ziet op een schilderij of op televisie, opgebouwd is uit abstracte onderdelen, zoals picturale elementen (pixels) of verfstreken. De illusie van realiteit kan echter alleen opgewekt worden door het gebruik van abstracte elementen. Abstracte elementen kunnen wel op zichzelf bestaan, maar kunnen op hun beurt weer associaties opwekken met reële situaties.

Op(tical) Art

Bullochs werk RGB Spheres (2005) bestaat uit vier wanden met gekleurde lampen en is ontleend aan het schilderij White Disks van de Engelse kunstenares Bridget Riley. Bulloch deelde dit schilderij, dat bestaat uit talloze zwarte cirkels op een witte achtergrond, in vieren en bracht deze in kleur over op vier wanden. Zo geeft ze een tweedimensionaal werk in feite een derde dimensie. Optisch bedrog zorgt ervoor dat Rileys werk lijkt te flikkeren, te pulseren en te bewegen en brengt de beschouwer in een staat van voortdurende alertheid. Bulloch bereikt hetzelfde effect door de felgekleurde lampen afwisselend fel en minder fel te laten branden. Hiermee brengt ze de beschouwer in eenzelfde staat van alertheid als tijdens het tv-kijken, waarbij je ook continu naar flikkerend en veranderend kleurlicht kijkt. De borstvormige lampen zouden binnen deze context verwijzen naar de functie die een tv in een mensenleven kan hebben, namelijk die van zoethouder.

RGB additieve kleurmenging

Ook de titel van het werk refereert aan de digitale informatie-uitwisseling en aan de pixel. De titel verwijst naar het R(ood)G(eel)B(lauw)-kleursysteem. Dit is een kleurcodering, een manier om een kleur uit te drukken als een combinatie van de drie primaire kleuren, uitgaande van additieve kleurmenging. Deze menging ontstaat door menging van verschillende kleuren licht. Wanneer de drie rode, groene en gele lichtbundels volledig samenvallen, ontstaat wit licht. Wanneer alleen rood en groen licht samenvallen ontstaat bijvoorbeeld geel. Deze techniek wordt onder andere gebruikt bij beeldschermen. Aan de binnenkant van het glas zitten aan de voorzijde de pixels, kleine puntjes die licht in de primaire kleuren rood, groen en blauw kunnen uitstralen. Voor het oog kunnen deze drie bronnen samenvallen, waardoor op het scherm alle kleuren van de regenboog waar te nemen zijn. In het werk RGB Spheres wordt dus in principe dezelfde techniek gebruikt als in de Pixel Boxes: de visuele uitkomst is echter totaal anders.

Interactiviteit

De interactiviteit in deze presentatie is nogal dubieus. Neem een installatie als Macro World (2002), waarin 35 Pixel Boxes opgestapeld zijn (vijf hoog en zeven breed). Deze muur van kleurvlakken wordt weerspiegeld in het plafond. Wanneer je jezelf hiervoor positioneert, lijkt het alsof het ritme van de kleurverandering beïnvloed wordt door jouw aanwezigheid.

Macro World, 2002. Foto: Carsten Eisfeld, beeldrecht: galerie Esther Schipper Berlijn.

Enkele ogenblikken later vermoed je dat dit slechts een illusie was om daarna opnieuw aan het twijfelen te worden gebracht. Als je voor de wand staat, verander je het werk natuurlijk wel iets: jij wordt op dat moment namelijk zelf ook weerspiegeld in het plafond.

Interactiviteit speelt echter op een ander niveau een echt belangrijke rol. Bullochs werken bieden de toeschouwer een scala aan interpretatiemogelijkheden op basis van kennis en eigen ervaringen. Degenen die kunsthistorisch en/of computertechnisch onderlegd zijn, zullen de tentoonstelling in De Pont dan ook ervaren als een avontuurlijke reis. Aan degenen die deze achtergrond missen, zal de kracht van Angela Bullochs kunst voorbij kunnen gaan. Natuurlijk is niet elke kunst aan een groot publiek besteed en dat hoeft ook niet. Ondanks dat, is het jammer dat in de tentoonstelling niet wat meer handvatten geboden worden om ook de welwillende bezoeker de schoonheid en intelligentie van Bullochs werken te laten ervaren.