Meer dan Napoleon

Foto: Janiek Dam

Voor degenen die alleen de naam Napoleon herkennen en niet verder komen dan een voorstelling van een kleine man met een maffe hoed op een paard, klinkt de tentoonstellingstitel waarschijnlijk erg vaag. De Franse keizer Napoleon en de Russische tsaar Alexander zijn met hun vredesverdragen én oorlogsverklaringen bepalend geweest voor de loop van de geschiedenis. Napoleons leger, bestaande uit zo’n 700.000 man, bleek niet opgewassen te zijn tegen een veldtocht door Rusland. Slechts 20.000 soldaten van de Grande Armée keerden terug. De Hermitage poogt aan de hand van de relaties tussen drie hoofdfiguren een totaalbeeld te tonen van de aanloop naar de ondergang van Napoleon. Naast Napoleon en Alexander, is ook Joséphine, de ex-vrouw van de Franse keizer, in de schijnwerpers geplaatst.

Foto: Janiek Dam

Bij een tentoonstelling over Napoleon wordt sensatie en spektakel verwacht. De Hermitage valt dan ook meteen met de deur in huis. Direct na het scannen van het ticket stuit je op een knalblauwe wand waar schreeuwerige kernwoorden op zijn aangebracht naast afbeeldingen van de drie hoofdfiguren. We mogen het niet vergeten: Napoleon is VROUWENVERSIERDER, maar ook ARMY LEADER, tsaar Alexander was blijkbaar SLECHTHOREND en Joséphine schijnt in ieder geval INTELLIGENT te zijn geweest. Gelukkig worden de werkelijke (kunst)historische objecten niet overschreeuwd door allerlei oneliners. In een wat ingetogener en eleganter decor verwelkomen twee prachtige portretten van de Bonapartes de bezoekers. Een ingetogen spektakel, zo laat eigenlijk ook het overige deel van de tentoonstelling zich omschrijven.

Een haarlokje

Gonzaga Camee. Met portretten van Ptolemaios II Philadelphos en Arsinoë II. Egypte, Alexandrië, 3de eeuw v.Chr. Sardonyx, 15,7 x 11,8 cm © State Hermitage Museum, St Petersbur

De hoofdzaal is gewijd aan de oorlogsactiviteiten. Op de bordeauxrode wanden prijken vaandels en enkele grote schilderijen die Napoleons desastreuze veldslagen in Rusland tonen. Centraal staat een grote vitrine waarin wapens op draaischijven uitgestald zijn. De bajonetten, de cavaleriepistolen en de degens met inscripties en gouden handvaten vormen een mooie gevarieerde collectie met veel details. De hierop volgende Tsaarruimte biedt een prachtig uitzicht op deze zaal, vooral wanneer je je opstelt bij de toonbankvitrine. Daar geeft een klein medaillon met een échte haarlok van Alexander een historische sensatie. Een blikwisseling met deze haarlok en met het overzicht op de oorlogszaal brengt je bijna angstaanjagend dicht bij het verleden.

Gigantische camee

De kunstcollectie van Joséphine, waarvan een selectie verspreid is over meerdere kleine zalen, is dubieus. Een groot deel van de kunstwerken is haar namelijk toegekomen dankzij de veroveringen van haar ex-man Napoleon. Zo ook de wonderbaarlijk grote Gonzaga Camee (3^de eeuw v. Chr.), bestaande uit drie lagen sardonyx. Na de val van Napoleon schonk Joséphine dit indrukwekkende object aan Alexander in de hoop zo haar positie en luxueuze optrek te kunnen behouden. Haar uitgebreide verzamelhobby bestond niet alleen uit het bijeensprokkelen van oorlogsbuiten. De beroemde beeldhouwer Antonio Canova (1757-1822) gaf zij meerdere opdrachten. Een ontzettend lieflijk, wit marmeren beeld van Amor en Psyche (1808) is hier een voorbeeld van. Het beeld oogt erg zacht en sensueel vanuit alle hoeken. Het overige deel van haar tentoongestelde kunstcollectie bestaat onder andere uit een vergulde consoletafel, overmatig goud gedecoreerd serviesgoed en schilderijen van Paulus Potter (1625-1654), Claude Lorrain (ca. 1602-1682) en Bernardo Luini (ca. 1481-1532).

Dodenmasker van Napoleon. Sint-Helena, 6 mei 1821. Papier-maché (?), in een houten kistje met glas. Kist 45 x 35 x 20 cm © State Hermitage Museum, St Petersburg

De tentoonstelling blijft de aandacht vasthouden met majestueuze objecten. Van verveling kan geen sprake zijn als vele bijzondere wapens, uiteenlopende blinkende Russische sieraden en kostuums van het hof en wat eyecatchers van Joséphine’s collectie in zo’n mooie tentoonstellingsruimte opgesteld zijn. Ongeveer aan het einde van de route bevindt zich ook nog eens het dodenmasker van Napoleon (1821). Het zou het eerste afgietsel van zijn gezicht zijn dat direct na zijn dood on spot op Sint-Helena afgenomen is.

Er valt maar weinig in te herkennen van de strijdlustige adonis die de bezoekers verwelkomde in de entreehal. Deze tentoonstelling belicht Napoleon wel heel letterlijk van verschillende kanten. Daarbij geeft de vernieuwende bundeling van het drietal het geheel meer charme en meer variatie. Maar het wordt wat opgedrongen om Joséphine vanwege haar kunstcollectie te omarmen als een even essentieel historisch figuur als de twee heren. Desondanks is deze tentoonstelling een uitstekende plek voor iedereen die meer details en context wilt zien van het einde van de Napoleontische tijd.