This is (not) America

Als je na binnenkomst in het Centraal Museum de trap af gaat, de tentoonstellingsruimte van This is America in, wordt het werk Nexus Architecture x 50 langzaam zichtbaar. Een verzameling levensgrote dondergroene combatsuits hangt systematisch opgesteld in de open ruimte. Sommige zijn voorzien van een gasmasker, andere hebben versieringen in bladgoud of zijn gelabeld als REJECT. Weer andere ‘pakken’ hebben een kap over het niet aanwezige hoofd, alsof er elk moment een executie kan volgen. Natuurlijk komen er direct gedachten over de oorlog in Irak of the war on terrorism bovendrijven. De toon is gezet in This is America.

Aernout Mik, Osmosis & Excess (2005), 3-kanaals video-installatie (loop). Collectie Centraal Museum, Utrecht

Echter, kunstenares Lucy Orta (1966) doet deze eerste indruk op subtiele wijze gedeeltelijk teniet. Zo heeft één van de pakken een Italiaanse vlag op de mouw genaaid en hangt er naast het werk een foto van de performance die bij dit werk hoort: mannen en vrouwen van verschillende afkomst dragen de pakken in een optocht in het Victoria & Albert Museum. In Utrecht bestaat het werk uit de lege pakken, sporen van wellicht eens aanwezige ‘echte’ soldaten lijken een symbool te zijn voor de onbekende soldaat.

American Dream
Het werk van Orta vormt een sterke opening van This is America. In totaal zijn zeventien hedendaagse kunstenaars, afkomstig uit de Verenigde Staten en West-Europa, in de tentoonstelling opgenomen die ieder hun visie geven op de ‘Amerikaanse droom’ en kritisch reflecteren op het huidige politieke, sociaal-economische en culturele klimaat in de Verenigde Staten.

Candice Breitz, Mother (2005), 6-kanaals video-installatie, 13:15 minuten. Particuliere collectie

De dominante (buitenlandse) politiek die vooral na 9/11 en de oorlog in Irak fel onder vuur kwam te liggen, wordt in deze expositie op ironische en vaak onsubtiele manier aangevallen. Onder de tentoongestelde kunstenaars bevinden zich voor de hand liggende keuzes uit de maatschappijkritische hoek zoals de Guerilla Girls, die een poster- en stickeroffensief zijn begonnen in de binnenstad van Utrecht, Duane Hanson, Candice Breitz en Heather & Patrick Burnett-Rose, die met een erg indrukwekkende installatie de tentoonstelling sluiten. Hiertegenover staat de opvallende keuze voor de korte film Warning, Petroleum Pipeline van Jan van Nuenen die tussen de grote Amerikaanse namen in een hoekje weggedrukt dreigt te worden. Desalniettemin wisselen in de inrichting van de tentoonstelling grote en minder grote namen elkaar goed af waardoor er een dynamisch geheel ontstaat, misschien wel te dynamisch aangezien er veel werken te zien zijn. Verder bevat de tentoonstelling fotorealistische schilderijen uit de eigen collectie van het Centraal Museum, dit ter contrast en afwisseling met de nieuwere werken.

Gebruiksvoorwerpen en popular culture

Ook het werk van Guillaume Paris maakt naast Orta’s werk veel indruk. In de lange gang naar de volgende zalen volgt een stortvloed aan popular culture, door hem gemaakt en verzameld. Paris is gefascineerd door de op het eerste gezicht onschuldige, maar naar zijn mening gevaarlijke uitingen van ideologie, patriotisme, politiek en religie. De bezoeker dwaalt in een aflopende gang met fel licht en steriele glazen vitrines. De voorwerpen in de vitrines zijn in de Verenigde Staten in de supermarkt verkrijgbaar en doordrenkt van sociaal-politieke thema’s. Met name de kleine verpakking skin lightening cream, die ogenschijnlijk onschuldig en onopvallend in een hoekje van de vitrine ligt, maakt het punt van de kunstenaar duidelijk: algemeen verkrijgbare producten die wellicht niet eens meer opvallen, krijgen in een deze context van zoeken naar perfectie een wrange bijsmaak.

Malcolm Morley, Ship’s Dinner Party (1966), magnacolor, acrylverf op doek, 212 x 161 cm. Collectie Centraal Museum, Utrecht

De verandering van context en medium is ook doeltreffend bij het fotorealistische schilderij Ship’s Dinner Party van Malcolm Morley (1931), een werk dat door de jaren heen een extra ironische laag heeft gekregen. Morley gebruikte afbeeldingen uit reisbrochures als inspiratiebron voor zijn werken. Het feit dat een afbeelding, afkomstig uit een reisfolder, gemaakt voor commerciële doeleinden door Morley tot een kunstwerk wordt gemaakt, draagt bij aan de kunstmatigheid van het tafereel dat op Ship’s Dinner Party te zien is. Het schilderij toont het interieur van een luxe cruiseship waar een gezelschap mensen enkele drankjes voor het diner nuttigt. In de context van This is America kijkt de bezoeker naar een voorstelling van luxe, parelkettingen en tandpasta glimlachmonden: totaal over the top. De nepheid en onoprechtheid spatten van het doek af en passen precies binnen het concept van de tentoonstelling door de gelaagdheid en de kunstmatige perfectie.

Overcomsumptie

Pas na een aantal werken volgt een zaaltekst en de introductie van de film van Paul Strand en Charles Sheeler waarin opnamen uit de jaren twintig te zien zijn van boten die in New York aanmeren en passagiers die hun eerste stappen aan wal van het ‘beloofde land’ zetten. Die lange opmaat wordt doorgetrokken in de rest van de tentoonstelling. Hierdoor vallen het vooroordeel over de VS als land van ‘meer, beter en groter’ en de inrichting van de tentoonstelling samen. Er is zoveel kunst te zien, dat de bezoeker er soms door opgeslokt dreigt te worden. Met een strengere selectie waren de beste werken binnen de tentoonstelling beter tot hun recht gekomen; de overdaad van de Amerikaanse consumptiemaatschappij lijkt zelfs tot het Centraal Museum te zijn doorgedrongen.

Bij de tentoonstelling is een publicatie verschenen over Amerika en visies op de Amerikaanse droom. Met bijdragen van Henk Hofland, Joost Zwagerman, Ian Buruma, Peter Sloterdijk, Hans Magnus Enzensberger, Hans Keller, Chris Keulemans en Jessica Durlacher.

This is America
Uitgeverij J.M. Meulenhoff
€22,50