Teleurstellende klimaatroman
Tijden als deze vragen om speculatieve fictie. Wat kan er de komende jaren gebeuren als we de klimaatcrisis en de pandemie niet onder controle krijgen en als de populisten het winnen van de gevestigde orde? Met KliFi – KlimaatFictie – formuleert Adriaan van Dis hier een niet al te geslaagd antwoord op.
In de nabije toekomst woont de 80-jarige Jákob Hemmelbahn op een terp in het Nederlandse achterland, ‘met uitzicht op een rivier en een vallei’. Het is precies die rivier die voor problemen zorgt. Tijdens een hevige storm komt het water zo hoog dat een dorp in de vallei wordt weggevaagd. De vluchtelingen komen een voor een bij Jákob aan, die hoog en droog woont. Hij noteert hun verhalen en start daarmee een aanklacht tegen de Nederlandse staat, die niks lijkt te geven om de overstroming.
Niet invoelbaar
Met een nieuwe watersnoodramp kiest Van Dis voor een urgent en relevant thema. Door de stijgende waterspiegel en zakkende bodem is de kans groot dat Nederland veel problemen met water gaat krijgen.
Het verhaal blijft echter zodanig op afstand dat het nergens invoelbaar wordt. De vriendin van Jákob woont in het ondergelopen dorp maar hij lijkt zich weinig zorgen te maken, ook al reageert ze plots niet meer op zijn berichten. De nieuwe president, een ijdele populist, is zo’n karikatuur dat je die dreiging niet serieus kunt nemen.
Hoe anders is dit in een serie als Years and Years, een Britse dramaserie die zich eveneens in de jaren 2020 en ‘30 afspeelt. Hierin leef je mee met een vluchteling die tevergeefs Engeland probeert binnen te komen en met gewone Engelsen die klimaatvluchtelingen in huis moeten nemen, omdat bepaalde delen van het Britse eiland door regenval zijn overstroomd. Zo dichtbij als hun ervaringen komen, zo op afstand blijft Jákob.
Livestream of talkshow
Hoewel de roman in de toekomst speelt, krijg je als lezer niet het gevoel in een andere tijd te zijn. Ook hier dringt een vergelijking met Years and Years zich op. In KliFi wil Jákob een maatschappelijk probleem aankaarten door in een talkshow in te breken, terwijl in de Britse dramaserie een revolutie wordt ontketend middels een livestream op social media. Jákob is dan wel hoogbejaard, maar kan hij niet een beetje met zijn tijd meegaan?
In zijn nawoord beschrijft Van Dis zich ernstig zorgen te maken om het klimaat. Ook ziet hij de getuigenissen uit het voormalig Oostblok als uiterst actueel. Je kunt echter pas mensen in beweging brengen als het verhaal binnenkomt, als je meeleeft met de karakters en je je voor kunt stellen wat de dreiging inhoudt. Met zijn gekozen thema had hij goud in handen, des te teleurstellender dat het boek niet aankomt.
