Heiligschennis in de voedselkerk
Voeding en gezondheid zijn hot. Regelmatig worden we overrompeld door een nieuwe voedingsrage en zit menig BN’er aan de gojibessen, je vrienden aan de quinoa en je buurvrouw aan raw food. Ondertussen vliegen de superfoods je om de oren, is alles eco en krijgen we nooit meer kanker. Te mooi om waar te zijn? Inderdaad!
Daarom is het fijn dat er zoiets is als wetenschap, die nuchter bekijkt hoe de dingen nu werkelijk in elkaar steken. Wetenschap heeft wel een vervelend trekje: het smoort onze romantiek en presenteert de kale, saaie feiten. Wetenschap is echter ook niet zo stevig als ze wenst te zijn. Hoe is het onderzoek uitgevoerd en hoe wordt dit vervolgens geïnterpreteerd? Hoeveel gezag heeft de onderzoeker eigenlijk? Auteur Martijn Katan glimlacht ons streng toe op de achterkant van zijn nieuwste boek: Voedingsmythes, het boek dat ons antwoord verschaft op tal van grootse claims over gezondheid uit voeding. We lezen dat hij professor en doctor voedingsleer is aan de Vrije Universiteit Amsterdam.
Zo’n man zal wel vaak lastiggevallen worden door bedrijven die zijn naam maar wat graag onder hun onderzoek zetten. Gunstig voor het bedrijf, want slechts zelden komt er uit door bedrijfsleven gefinancierd onderzoek een ongunstig resultaat. Zo’n gezaghebbende naam als Katan onder je onderzoek geeft veel zeggingskracht. Gelukkig laat Katan zich daar niet voor lenen en veegt hij de vloer aan met tal van moderne uitspraken over gezondheid. Vele daarvan blijken namelijk te rooskleurig of simpelweg mythes. Ook wel jammer, want zijn boodschap wordt er wat saai door en de heilige graal tegen kanker vinden we helaas niet in extra broccoli eten.
Wonderdokters
Een paar jaar geleden kreeg de Vlaamse dokter Kris Verburgh hele bevolkingsgroepen aan zijn voedselzandloper. De belofte op een lang leven, zonder kanker en hartfalen, mits je maar walnoten, bosbessen, zalm en quinoa eet. Die belofte ontkracht Katan. In uitspraken in de media doet hij dit helaas nogal boud (zie bijvoorbeeld dit artikel in NRC). Fruit gezond? Onzin! Fruit is slechts een kleurig zakje suiker. Veel groente eten om gezonder te leven? Onzin! Wel benadrukt Katan dat een voornamelijk plantaardig dieet veel beter is voor de planeet en onze directe leefomgeving. En voor de kaasliefhebbers, je zou er maar erectiestoornissen door krijgen. Stemmingmakerij, want kaas komt voor de gemiddelde lezer ineens in het verdomhoekje. Je kunt er abrikozenpitten op innemen dat binnenkort een onderzoek verschijnt waarin de gezonde effecten van kaas benadrukt worden. Gelukkig is Katan in zijn boekje genuanceerder en bovendien weet hij zijn ontkrachtingen te voorzien van humor. De mooiste is die over allergieën:
‘Onze afweer is scherp afgesteld en komt daardoor vaak ten onrechte in actie. Je kunt het vergelijken met de meteropnemer die aan de deur komt, je doet de deur voor hem open en zodra hij binnen is begin je als een gek op hem in te slaan terwijl de brave man alleen de meter af kwam lezen. Net zo kan ons afweersysteem te keer gaan tegen eiwitten uit eten terwijl ze ons geen enkel kwaad doen.’
Vette controverse
Wat is dan wel gezond? Hierin is Voedingsmythes saai, doch consistent: drink matig, rook niet, word niet te dik en pas een beetje op met cholesterol. Een simpele conclusie, zoals er meerdere zijn te lezen. Ongetwijfeld omdat het boek 70 mythes wil ontnuchteren en daarbij kun je niet te veel uitweiden, wil je boek nog leesbaar blijven. Zo eindigt de mythe over het vermeende negatieve effect van de mononatriumglutamaten (de E-621, 623 en 631 nummers) met het advies niet teveel van die kant-en-klaarpakjes te kopen, terwijl eerder in dat stuk nog gezegd wordt dat deze E-nummers geen kwaad kunnen. Rondom verzadigde vetten en groenten neemt Katan weliswaar een duidelijk standpunt in, maar de conclusies die hij trekt roepen even zoveel nieuwe vragen op en leiden tot verwarring. Hoe zit het dan namelijk met kiemgroenten, paddenstoelen en gefermenteerde producten? Niet opgenomen in de 70 mythes, dus wel gezond? Wat zegt de ‘gezagsdrager’ op dit gebied, Katan, daarvan? Beter was het wanneer hij iets meer ruimte had genomen om zijn visie op vetten en groenten te onderbouwen.
Orthorexisme
Orthorexia is een eetstoornis waarbij iemand leidt aan de obsessie voor gezond eten. Er lijkt in die zin wel sprake van orthorexisme (waarbij de eetstoornis tot geloof is verheven) in voedingsland. Een interessante opmerking van Katan is dat de klassieke voedingswetenschap berustte op scheikunde en biologie. Tegenwoordig is voedingswetenschap verworden tot een gedragswetenschap. Aangezien gedrag moeilijker te voorspellen is dan de biologie of scheikunde is het lastiger te zeggen wat gezond is en wat niet. Zo is voeding dus meer en meer emotiegedreven en minder ‘hard’ dan voorheen. Slimme reclamemakers spelen daar handig op in. Ze beloven in hun claims een quick fix voor al die alledaagse ongemakken als futloosheid, dun haar, slappe huid, weinig energie en zo meer. Zo krijgt de voedingsleer een religieus tintje, waar de vermeende wetenschappelijkheid de autoriteit van boven wordt. Geen religie zonder twist. Op internet is Katan reeds door meerdere voedingswebsites en bloggers verketterd, omdat hij tegen hun overtuiging ingaat. ‘Vloeken’ doet soms pijn.
Katan heeft vanwege zijn carrière en onderzoek een zeker gezag op het gebied van voeding. Het is jammer dat in Voedingsmythes de nuance af en toe ontbreekt, en dat hij zich her en der tegenspreekt. Desondanks is dit boek een noodzakelijk tegengeluid te midden van de vele gezondheidsclaims die ons dagelijks om de oren vliegen.
