Save The Cinema! (Een ode aan de bioscoop)

Een gevoel van droefheid overviel me toen ik op 13 april achteloos door twitter scrolde en het bericht zag: ‘The ArcLight cinemas will close permanently’. Wacht even, wat? Natuurlijk, de afgelopen maanden hadden – pijnlijk genoeg – al meer bioscoopketens aangekondigd dat zij hun deuren permanent moesten sluiten. Dus kwam dit écht als een verrassing? Nee, maar het nieuws sloeg wel in als een bom. Op social media uitten bezoekers en filmmakers massaal hun ongeloof en verdriet. Moonlight regisseur Barry Jenkins vatte het heersende gevoel goed samen in zijn reactie op het bericht: “FUCK”.

The ArcLight had ‘maar’ driehonderd zalen, voornamelijk in Californië. Maar daaronder valt een van de beroemdste filmtheaters ter wereld: de Cinerama Dome aan Sunset Boulevard in Los Angeles. Als je als filmliefhebber ooit in LA bent geweest, dan heb je zeker weten een bezoek gebracht aan deze ‘iconische koepel’. Geopend in 1963 en in 2019 door Quentin Tarantino nog eervol in beeld gebracht in zijn Once Upon a Time in Hollywood. Het was een theater waar de magie die cinema is, ieder moment voelbaar was. Net als wandelaars die elkaar een knikje geven bij het passeren, zo liep je door The ArcLight; filmmakers, fans, beroemdheden, zaalwachten en schoonmakers… Het maakt niet uit, iedereen had diezelfde blik, iedereen snapte waar je voor kwam. Hier kon je film ongegeneerd aanbidden.

De eerste bioscoop

Natuurlijk was The ArcLight niet de enige, overal ter wereld zijn ‘filmtempels’ waar de liefde voor film tot in perfectie doorgevoerd is. Het is goed daarbij stil te staan. Want film en bioscopen zijn eigenlijk nog hartstikke jong. Slechts een dikke eeuw geleden, op 19 juni 1905, opende de eerste echte bioscoop (The Nickelodeon Theater in Pittsburg) zijn deuren. Sindsdien heeft ‘de bioscoop’ wereldwijd een essentiële plek verworven in onze dorpen, onze steden en in ons hart. Een plek waar culturen samenkomen. Waar je kunt leren over die cultuur, over geschiedenis, techniek, politiek, taal, psychologie en godsdienst. Een plek waar je fantasie geprikkeld wordt, waar je volop informatie opdoet. Over anderen, maar zeker ook over jezelf. Het brengt ons samen. En als klap op de vuurpijl is het ook een plek die ons herinneringen voor het leven meegeeft.

Eén dagje wordt anderhalf jaar

Tijdens de persconferentie van 11 mei jl. liet Hugo de Jonge weten dat hij een kunstliefhebber is en graag een theater bezoekt. In dezelfde adem zei hij ook dat kunst ‘niet essentieel’ is omdat we best ‘een dagje zonder’ kunnen. Zou Hugo zich misschien Bill Murray in Groundhog Day wanen en denken dat dezelfde dag steeds opnieuw begint? Want dat ‘ene dagje’ heeft zich al dik 365 dagen herhaald. Daarbij mist Hugo zélf iets essentieels. Want of het nou de theaters zijn die hij graag bezoekt, of de streamingdiensten waar we nu naar kijken: geen van allen kunnen bestaan zonder de (en ik verwoord dit expres zakelijk) content die er vertoond wordt.

Hoe graag we allemaal weer back to normal willen, het is nogal naïef om te denken dat het meer dan een jaar lang sluiten van deuren geen enkele invloed heeft op die content. Content die gemaakt wordt door mensen, overigens. Bioscopen zijn niet alleen essentieel voor de bezoeker, ze zijn ook van groot belang voor de levensvatbaarheid van de filmindustrie. Film maken is duur. Net zoals de muziekindustrie live-concerten nodig heeft omdat zij niet louter kan rondkomen van Netflix’ equivalent Spotify, heeft de filmindustrie bioscopen nodig.

Ode aan de beleving

Het is dus te hopen dat we met zijn allen niet té gehecht zijn geraakt aan onze thuisbioscoop. Hoe comfortabel het misschien ook voelt, vraag mensen naar de meest favoriete filmherinnering uit hun leven en ik verwacht niet dat iemand zal zeggen ‘Oh ja, dat was op een avond, geen idee meer welke, ten tijde van de lockdown toen we een paar uur door Netflix hadden gegrasduind en eindelijk iets vonden wat we nog niet kenden…’

Nee, juist het naar de film toe gaan, hem beleven met anderen, of je ze kent of niet, dát maakt de herinnering aan die film juist compleet, en vooral uniek. Ik heb door het bezoeken van bioscopen nog tal van ‘actieve herinneringen’ aan films die ik zag. Zoals toen ik op mijn zevende met mijn vader de Euro Cinema in Den Bosch binnenliep en me rot schrok toen ik zag hoeveel mensen er waren. Overal waar ik keek stonden ze. De rij ging de trap op naar boven, maakte daar een grote bocht en ging via het andere deel van de trap weer naar beneden. Jong en oud, allemaal waren ze even opgewonden als nerveus. Ook toen iedereen zich eindelijk neer kon vlijen in een van de rood pluche stoelen met in de ene hand zijn warme bak popcorn en in de andere het flesje ijskoude cola, gonsde de opwinding door het theater. Pas toen de lichten doofden, verstomde het geroezemoes en bij het eerste beeld op het immense doek was het alsof iedereen even zijn adem inhield. Een rilling kroop over mijn rug, dit was bijzonder. Dit moment; het gezamenlijk kijken naar de nieuwe film van die beroemde Steven Spielberg: Jurassic Park!

Dat je je zo’n moment jaren later in geur en kleur nog herinnert, dat is bijzonder én herkenbaar. Dat moet ook de redactie van het Britse filmmagazine Empire hebben gedacht toen ze hun uitgave van maart 2021 omdoopten tot ‘ode aan de cinema’. Filmmakers van over de hele wereld wilden maar wat graag hun bijdragen leveren en vertellen over hun meest memorabele bioscoopervaringen. Bond-acteur Daniel Craig (je weet wel, van die James Bond film waarvan de releasedatum inmiddels al drie keer is verschoven) zei onder andere: “Clutching the armrest, transfixed in Blade Runner, the tension unbearable. Rutger Hauer!” Dat is toch mooi? Dat James Bond zich nog herinnert hoe hij in 1982 vol spanning in een bioscoop naar ‘onze Rutger’ keek!

Bezoek ook op reis een bioscoop

Bij ons was vroeger een bezoek aan een bioscoop tijdens de vakantie net zo gewoon als een bezichtiging van een kerk of museum. Ik kan het iedereen aanraden. Je leert veel over mensen want in geen land is het publiek hetzelfde. Ik verklap niks als ik zeg dat wij Hollanders behoorlijk beheerste filmkijkers zijn. Er kan een klein lachje vanaf als we merken dat de buurman ook moet gniffelen. In veel landen gaat dat wel anders. Ik zal nooit vergeten hoe mijn zusje en ik in een Thaise bioscoop van verbazing uit onze stoel vielen toen vóór de film begon, de hele zaal opstond en met de hand op de borst luidkeels het volkslied zong. Of in die bioscoop op Curaçao waar iedereen, nadat er een scène was waarin een vrouw een man op onmiskenbare wijze de waarheid vertelde, van euforie en blijheid opstond en joelend zijn popcorn richting de man op het doek gooide. De eerstvolgende vijf minuten was niets meer van de film te verstaan maar dat was helemaal niet erg. Het was heerlijk!

Time Out magazine stelde onlangs de ideale lijst samen die je tijdens je volgende reizen bij de hand kunt nemen. The 50 most beautiful cinemas in the world. Het is werkelijk waar een prachtlijst. En een bezoek aan de bioscoop die op één staat is ook nog eens heel goed te doen. Dat is namelijk: Tuschinski!

The show must go on

Met de studio’s die zich genoodzaakt zien hun films aan streamingsdiensten te verkopen, is het te hopen dat niet nog meer bioscopen hetzelfde lot als The ArcLight zijn beschoren. In Hollywood ontstond flinke ophef toen studio Warner Brothers onlangs aankondigde om alle films die nog op de plank liggen (waaronder Dune en The Matrix 4) direct in première te laten gaan op HBO Max. Regisseur Christopher Nolan (sinds 2002 aan de studio verbonden) haalde flink uit: “Warner Bros. had an incredible machine for getting a filmmaker’s work out everywhere, (…) and they are dismantling it as we speak. They don’t even understand what they’re losing. Their decision makes no economic sense, and even the most casual Wall Street investor can see the difference between disruption and dysfunction.”

De opwinding (net zoals die ontstond naar aanleiding van de uitspraken van De Jonge) is begrijpelijk. Los van het financiële verlies, gaat met het thuis kijken van grote films de beleving, de herinnering en de magie die een bioscoopbezoek met zich meebrengt, onherroepelijk verloren. En dat is eeuwig zonde. Dus laten wij for the sake of cinema gruwelijk ons best doen en zorgen dat bioscopen – niet alleen in onze herinneringen – blijven bestaan.

Laten wij, zodra de deuren van het slot gaan, afspreken film weer samen te vieren in de bioscoop!

Sanne Kortooms

Sanne is een prijswinnende regisseur en scenarioschrijver. Haar korte zwarte komedie To Catch A Fly is nu te zien op streamingdienst Cinetree.