De pokerface van de macht

‘Il divo‘ is een van de vele bijnamen van Andreotti, een van de boegbeelden van de Italiaanse christendemocratische partij en de spin in het web van de naoorlogse Italiaanse politiek. De film behandelt Andreotti’s laatste ambtstermijn aan het begin van de jaren negentig. De film begint in een snel tempo met een montage waarin een serie moorden wordt getoond, voorzien van een vlotte popsoundtrack. Vervolgens focust de film op Andreotti en zijn fractie, geportretteerd als een bende goedgeklede criminelen en illustere zondaars, terwijl zij zich voorbereiden op de formatie van een nieuwe regering. Als tijdens de formatie rechter Giovanni Falcone wordt vermoord door de maffia, ontstaat er een verandering in het politieke landschap. De christen-democraten blijken contacten te hebben binnen de maffia en een beerput van schandalen wordt opengetrokken. Andreotti moet uiteindelijk voor de rechter verschijnen voor een hele aaneenschakeling van beschuldigingen.

Andreotti krijgt door acteur Toni Servillo op een beheerste en bijna karikaturale wijze gestalte. De rol lijkt op een voortzetting van het personage Titta di Girolamo in Sorrentino’s Le conseguenze dell’amore. Waar dat personage door zijn omstandigheden werd gedwongen om een gevoelloze schim te worden, is in Il divo die gevoelloosheid veranderd in een statige afstandelijkheid. Een stijf keurslijf voor een man die het zich niet kan veroorloven om zijn emoties te tonen en is verworden tot een ongrijpbaar staatsman. Maar in Servillo’s subtiele mimiek, die is beperkt tot een paar kleine maar veelzeggende poses, gebaren en tics, blijkt dat er achter de pokerface van de macht ook nog iets menselijks schuilgaat.

Machiavelli

In monologen wijdt Andreotti uit over zijn carrière en hoe hij in plaats van verbeelding beschikt over een onuitputtelijk mentaal archief. Dit archief is de geheime geschiedenis van Italië, die Sorrentino vervolgens oppakt en aan de kijker presenteert als een stortvloed van namen en feiten.

Als contrast bevat de film personages die Andreotti op verschillende wijzen proberen te doorgronden. De echtgenote van de Franse ambassadeur, een vage rol van de Franse actrice Fanny Ardant, is gefascineerd door Andreotti en heeft een kort onderhoud met hem. Een journalist probeert Andreotti in een interview vast te pinnen voor zijn politieke meedogenloosheid, maar slaagt er niet in om Andreotti’s gewetenloze façade te doorbreken.

Sorrentino laat ook het verleden direct tot Andreotti spreken in de vorm van monologen van zijn vermoorde partijgenoot Aldo Moro, die gebaseerd zijn op de brieven die hij schreef toen hij door de rode brigades was gegijzeld. Moro werd tijdens zijn ontvoering door Andreotti en de christendemocraten in de steek gelaten, wegens zijn eerdere pogingen om met de communistische partij over een coalitie te onderhandelen. Moro doet in de film duidelijk dienst als Andreotti’s geweten en de belichaming van de offers die moeten worden gedaan in de strijd om de macht.

Tegenover Moro staan de vele maffiosi en clandestiene figuren die een rol hadden in zijn politieke loopbaan. In een onthullende monoloog van Andreotti blijkt hoe zijn filosofie om soms kwaad te doen om het goede te behouden, zijn connectie met deze criminele en lugubere personen noodzakelijk maakte. Andreotti handelt daarmee in de geest van de renaissancistische denker Niccolo Machiavelli, die in zijn boek De heerser verkondigde dat voor het behoud van de macht een onscrupuleuze sluwheid noodzakelijk was.

Barokke wandelgangen

Naast Servillo’s onnavolgbare spel gebruikt Sorrentino een arsenaal aan stilistische middelen om de film aan te dikken. Hij laat zijn camera glijden door de classicistische wandelgangen van de macht en de verstikkende, barokke interieurs van staatspaleizen en Roomse kerken. Hij hanteert een spottende mix van rock, pop en klassiek om dramatische scènes te overdrijven tot in absurde dimensies. Deze virtuositeit kan niet verhullen dat de film op narratief vlak soms iets te fragmentarisch is.

Il divo doet in sommige scènes denken aan Coppola’s The Godfather-reeks, waarin corruptie en misdaad werden vermengd met een vleugje katholieke decadentie en vergiffenis. Sorrentino is ook schatplichtig aan Oliver Stones biopic Nixon en zijn controversiële JFK. Stones hectische visuele stijl moet ongetwijfeld een blauwdruk voor Sorrentino zijn geweest, maar daarbij gaat Sorrentino in vergelijking soms iets te ver. Zijn enthousiasme om stilistisch te imponeren komt soms over als een cynisch trucje en als een hippe, maar lege visuele aankleding van historische feiten die meer diepgang verdienen. In zijn vlotte afhandeling heeft hij weinig geduld voor diegenen die weinig weten over de Italiaanse geschiedenis.

Sorrentino is op zijn sterkst als hij kleine details behandelt die Andreotti’s karakter op een andere wijze belichten en zijn menselijkheid nog enigszins tonen zonder zijn raadselachtige persoonlijkheid te verhelderen. Deze ongrijpbaarheid vormt de kern van Il divo en de ambigue Italiaanse politieke moraal die paradoxaal genoeg deugd en zonde met elkaar verenigt.

Il divo is daarmee net als Nani Moretti’s Il caimano geen geijkte biopic over een controversieel politicus, maar eerder een bij vlagen surreële en overdreven verbeelding van het Italiaanse politieke landschap. De emotie die de film uiteindelijk overbrengt is niet zozeer verontwaardiging, maar eerder een cynische vorm van acceptatie. Dat dit gevoel overheerst is misschien niet vreemd voor een regisseur die leeft in een land waar Andreotti’s politieke erfenis nog steeds voortleeft in de gedaante van Silvio Berlusconi.