Complex en bloedstollend

De pragmatische aanhangers van het shogunaat in Edo gingen in op deze Amerikaanse diplomatie zonder eerst in overleg te zijn getreden met de keizer. De shogun vaardigde executiebevelen uit tegen eenieder die tegen deze toenadering was. De aanhangers van de keizer in Kyoto begonnen op hun beurt een moordcampagne tegen vertegenwoordigers van de shogun, in een poging Japan te behoeden voor een buitenlandse invasie.

Loyaliteit

In Masahiro Shinoda’s klassieker The Assassin (1964) manoeuvreert Hachiro Kiyokawa (Tetsuro Tamba) tussen deze uitersten. Hij is een man van eenvoudige komaf die een ervaren strijder met het zwaard is geworden, even eloquent en tactisch is, en behept is met een charisma waarmee hij uit kon groeien tot leider van de in deze tijd massaal aanwezige ronin. Ondanks zijn reputatie als aanhanger van de keizer en tegenstander van het shogunaat, wordt Kiyokawa door daimyo Matsudaira (Eiji Okada) gerekruteerd om een leger van vrije samoerai te vormen om de tegenstanders van de shogun te vernietigen. Tegelijkertijd huurt Matsudaira een andere ronin (Sasaki) in om Kiyokawa in de gaten te houden en een mogelijke terugkerende loyaliteit aan de keizer tijdig te signaleren, en hem zo nodig te executeren. Uit de flashbacks van Kiyokawa’s verleden komt geen eenduidig beeld naar voren. Zijn beste leerling Ishizaka en zijn achtervolger Sasaki proberen achter zijn echte aard te komen. Is Kiyokawa een meedogenloze maniak, of probeert hij juist zoveel mogelijk af te zien van geweld? Vormt nationalisme de drijfveer voor zijn afkeer van het shogunaat of is hij verbolgen over zijn te langzame opmars in de gelederen? Werkt hij volgens een groot tactisch plan waarin elke stap van tevoren bepaald is, of is hij een opportunist die elke situatie in zijn voordeel weet te gebruiken? En waar ligt nu zijn echte loyaliteit: bij de keizer, bij de shogun of bij hemzelf?

Tijdens het bekijken van The Assassin spelen die vragen voortdurend door het hoofd van de kijker, zonder dat ze echt beantwoord worden. De vragen die de film over de protagonist stelt zijn van dezelfde soort als de vragen die regisseur Masahiro Shinoda aan het Japan van begin jaren zestig stelt. Hoe staat het met Japanse opstelling tijdens de Tweede Wereldoorlog en tijdens de Amerikaanse bezetting die erop volgde? Kiyokawa representeert in die zin de gemiddelde Japanse burger die zich ontworstelt aan traditionele concepten van hiërarchie en loyaliteit, maar zich direct geconfronteerd ziet met de keuzes die deze nieuwe positie met zich mee brengt.

Freeze frame

De plot van de film is even complex als het tijdperk waarin het verhaal zich afspeelt, en The Assassin vormt voor een westers publiek dan ook een flinke uitdaging. Het lezen van wat Japanse geschiedenis vooraf kan bepaald geen kwaad en dan nog zijn meerdere kijkbeurten geen luxe. Maar de beloning voor die inspanning is groot. De puzzelstructuur wordt gecombineerd met fascinerende visuele vondsten: Kiyokawa’s nachtelijk gevecht met een groep ex-volgers die zich door hem verraden voelen, de prachtige widescreen-shots waarin het leger van vrije samoerai op weg is naar Kyoto, en de inventieve composities die Shinoda weet te maken met de traditionele witte strohoeden en parasols. Geweld wordt niet geschuwd en is snel en heftig, maar uiteindelijk zijn het vooral de psychologische confrontaties die het aangrijpendst zijn. Kiyokawa die voor de zoveelste maal in botsing komt met tegenstanders of met zijn eigen aanhangers, conflicten waarvan de afloop steeds onzeker is. De camera tast de gezichten van de acteurs af, bij wie van spanning vaak een zweetdruppel op het voorhoofd parelt, en Shinoda toont zich een meester van de freeze frame als hij scènes stopt op het meest bloedstollende moment.

The Assassin werd onlangs uitgebracht in de reeks ‘Koinobori’, een serie Japanse klassiekers waarin eerder Harakiri, The Human Condition, The Idiot en Vengeance Is Mine verschenen.