Atonement

De soundtrack van Atonement begint met het getik op een typmachine. Dit geluid wordt op ingenieuze wijze gebruikt als muzikaal thema tijdens de rest van de film en het vormt een veelzeggend detail. Atonement is gebaseerd op Ian McEwans gelijknamige boek en de hoofdpersoon is ook een schrijfster. Zij leert gaandeweg hoe het interpreteren van gebeurtenissen en de inherente complexiteit van taal misleidend kunnen zijn.

Het verhaal volgt de dertienjarige Briony (een goed gecaste Saoirse Ronan) die leeft op een groots Brits landhuis. Briony weet al dat ze schrijfster wil worden en ze heeft net een bescheiden toneelstuk geschreven. Ze observeert aandachtig haar oudere zus Cecilia (Keira Knightley) die bevriend is met Robbie (James McAvoy), de zoon van een van de bediendes. Hij heeft van de rijke familie de kans gekregen om te studeren, zodat hij zijn simpele komaf kan ontstijgen.

James McAvoy zet overtuigend dit personage neer die aanvoelt dat hij tussen de bovenlaag en onderlaag inzit en daardoor een outsider is. Hij wordt goed bijgestaan door Keira Knightley die in haar rol plotseling wisselt van uppercrust snobisme naar plotselinge kwetsbaarheid, als ze merkt dat ze meer voor Robbie voelt dan alleen vriendschap.

Geladen door lust

De gebeurtenis die alles in werking zet is een mooi voorbeeld van een sluimerende coup de foudre die subtiel gewekt wordt. Als Cecilia en Robbie praten bij een fontein op het landgoed, ontstaat er een incident, waarbij Cecilia impulsief de fontein inspringt. Briony neemt de gebeurtenis op afstand waar en interpreteert het als een vreemde ruzie die ze niet helemaal kan plaatsen. Als Cecilia uit de fontein stapt heeft ze voor Robbie een sensuele aura gekregen. De intimiteit tussen de personages is vanaf dat moment geladen door lust, maar ze handelen nog niet naar dit gevoel.

Een scène na dit voorval toont Robbie die op zijn typmachine een brief probeert te schrijven aan Cecilia. Zijn gevoelens zijn duidelijk aangewakkerd door het incident, maar de juiste woorden laten nog op zich wachten. Wright monteert zijn schrijfpogingen met beelden van Knightley als de muze van zijn brief, terwijl er muziek uit Puccini’s La Boheme te horen is. Hier ontstaat het eerste communicatieprobleem dat leidt tot een fatale fout van Robbie. Nadat er ook nog eens een ander incident plaatsvindt, wordt Robbie, nadat Briony haar observaties over hem kenbaar heeft gemaakt, gezien als een potentiële verdachte. Cecilia weet dat hij onschuldig is, maar Robbie wordt uiteindelijk meegenomen door de politie en schuldig bevonden.

Atonement heeft gelijkenissen met The English Patient en een gastrol van regisseur Anthony Minghella is een duidelijke referentie aan die film. Met die vergelijking valt Atonement in het genre van de grootse romantische melodrama’s gebaseerd op boeken. Het oeuvre van McEwan is in dat opzicht gewild bij filmmakers, ook al valt het niet altijd binnen dat genre. Eerdere filmbewerkingen waren het opmerkelijke The Cement Garden (1993) en Paul Schraders macabere filmversie van The Comfort of Strangers (1990).

Sierlijk vervelen

Atonement heeft in vergelijking met die bewerkingen meer het karakter van een publieksfilm in zijn combinatie van intimiteit en grootsheid. De eerste helft is het beste, omdat de spanning tussen Robbie en Cecilia mooi tot zijn recht komt en Wright ook een goed gevoel voor detail heeft. Het Engelse landhuis met een landgoed waar geen eind aankomt en waar rijkeluiskinderen zich op sierlijk kostelijke wijze vervelen, zorgt voor een sfeer van typisch Britse ennui. De plotselinge romantiek komt daardoor sterker over.

Het tweede gedeelte lijdt meer aan dramatische voorspelbaarheid en moet het vooral hebben van historisch spektakel. Een grootse scène die duidelijk gemaakt is om te imponeren, toont het strand van Duinkerken bezaaid met Britse soldaten, terwijl de camera de personages volgt in een lang shot. Het effect doet sterk denken aan de stationsscène uit Gone with the wind (1939), waar het individuele leed verdrinkt in de maalstroom van grootsere historische krachten. Maar in andere gevallen kiest Wright voor de geijkte paden, vooral als het gaat om het gebruik van muziek bij tragische of emotionele scènes. Het toont de moeilijke taak om van grootse zaken boeiende en aangrijpende cinema te maken, zonder te vallen in de valkuilen die door voorgangers gemaakt zijn.

Pluspunt is wel dat de film in zijn einde een mooie kritiek levert op het nut van kunst als troostmiddel. We zien Briony dan nog een keer, vertolkt door Vanessa Redgrave, als bejaarde vrouw, terwijl ze vertelt over wat echt en wat fictie is. Wat de kijker wenst en wat hij krijgt van de makers is niet altijd de werkelijkheid. De film is daarmee zelfreflecterend op zijn methodes, zonder het grote publiek daarbij compleet te vervreemden.