Het treurigste geluid

De bandoneon wordt vaak met Argentinië en de tango geassocieerd, maar uit Rickels documentaire blijkt wat een enorme reis het instrument heeft afgelegd. In een kort segment bezoekt ze het Duitse dorpje waar de eerste bandoneons ooit eens werden vervaardigd. Het instrument werd vroeger in die streek gebruikt om kerkkoren muzikaal te begeleiden. Door de migratie van Duitsers naar de nieuwe wereld belandde de bandoneon in Argentinië. Als dat niet was gebeurd was het instrument misschien voorgoed verdwenen. Een van de geïnterviewden in de film weet deze overtocht raak te typeren: van een instrument voor religieuze liederen en psalmen kwam de bandoneon terecht in de louche buurten van Buenos Aires. In de bordelen, kroegen en op straat werd het geluid al snel geassocieerd met verleiding en passie, maar ook met heimwee en verdriet.

Rickels documentaire geeft geen standaard historisch overzicht van de ontwikkeling van het instrument. De film is meer een sfeervol reisverslag dat op momenten wordt afgewisseld met interviews en muzikale intermezzo’s. Rickels begint in Buenos Aires met een portret van de bekende componist en bandoneonspeler Néstor Marconi. Vervolgens praat een restaurateur lyrisch over het instrument en vertelt hij dat de oude bandoneons in Argentinië steeds meer een dure zeldzaamheid worden, ondanks de toegenomen vraag. 

Van de stad gaat de film naar een dorp in de Andes. De gevarieerdheid tussen de landschappen toont hoe ver de bandoneon heeft gereisd en hoe het muziekinstrument is omarmd door mensen. In de bergen filmt Rickels de bandoneonist Daniel Veda die een heel andere soort muziek maakt dan de tango’s van de grote stad. Veda’s geluid lijkt meer op country of folk. Ook is een ritueel te zien waarin Pachamama (Quechua voor moeder aarde) wordt geëerd en waaruit blijkt hoe eeuwenoude tradities nog steeds een rol spelen in de Andes. Deze wereld staat in schril contrast met het volgende deel, waar we in een Duits winterlandschap zijn beland met daarin het dorp waar de bandoneons vroeger werden gemaakt. 

Klank en ziel

Uit El Sonido del Bandoneón wordt vooral duidelijk hoe het geluid van een instrument zeer verschillende mensen kan raken en daarbij culturele en sociale verschillen overbrugt. De film volgt een aantal Argentijnen die in de ban zijn geraakt van de bandoneon en lessen volgen bij Veda. Ondanks hun grote passie is het voor deze arme studenten moeilijk om aan een instrument te komen. Zo maakt een jongen een replica van karton, om het spelen op de toetsen te oefenen. Helaas blijkt uit de documentaire ook dat de Argentijnse regering zich weinig bekommert om het culturele belang van de bandoneon. Iets dat treffend geïllustreerd wordt als Veda uiteindelijk gedwongen wordt om te stoppen met lesgeven ondanks de grote belangstelling die er is. 

El sonido del Bandoneón is vooral een ode aan een uniek muziekinstrument en laat keer op keer zien hoe mensen diep in hun ziel geraakt worden als ze de klanken horen. Daarnaast geeft de film een mooi beeld van het gevarieerde Argentijnse landschap en van een eigenzinnige volksgeest die het instrument heeft geadopteerd tot een onlosmakelijk deel van haar cultuur. De film heeft op momenten een waarschuwende toon, waaruit blijkt dat de muzikale nalatenschap van de bandoneon kwetsbaar is en in leven gehouden moet worden door nieuwe generaties muzikanten.

De film draait de komende maanden in diverse bioscopen in Nederland. Kijk voor alle vertoningen op http://www.elsonidodelbandoneon.nl/