Een weifelende revolutie

12:08 East of Bucharest heeft een ambitieus doel, terwijl de stijl en het genre van de film anders doen vermoeden. De film is op het eerste gezicht een realistische komedie die subtiel van tempo en inhoud verandert in zijn tweede helft. Aan de hand van een aantal personages die gevolgd worden door Porumboiu’s statische camera krijgen we in het eerste deel van de film flarden van Roemeense levens te zien.

Humanistische gebrekkigheid

De bejaarde Piscoci, bijvoorbeeld, is een laconiek sjacheraar die als kerstman nog wat probeert bij te verdienen in de stad. Manescu is een geschiedenisleraar die al zijn geld opmaakt in de kroeg, en ongeneerd liegt tegen zijn vrouw over zijn kerstbonus. Als hij een proefwerk geeft, gooit hij het op een akkoordje met zijn leerlingen zodat hij zijn kater uit kan zitten. Hieruit blijkt dat hij didactische idealen niet hoog in het vaandel heeft staan.

Naast deze twee personages die op picareske wijze een mate van berusting en onverschilligheid tegenover de alledaagse werkelijkheid tonen, volgt Porumboiu televisiemaker Virgil die bezig is met het voorbereiden van een interview over de revolutie van 1989. De film speelt zich af op de dag dat de revolutie herdacht wordt, en Virgil wil in zijn lokale tv-programma aandacht geven aan die gebeurtenis. Als gasten heeft hij Piscoci en Manescu uitgenodigd, omdat zij volgens hem een essentieel deel hebben gehad in de revolutie op lokaal niveau. Virgil verschilt niet veel van de andere personages. Hij heeft stiekem een affaire en probeert zijn show wat meer elan te geven door te verwijzen naar klassieke filosofen zonder ze echt te begrijpen.

Perspectief

De film wisselt in de tweede helft van perspectief en toont het interview als een rechtstreekse opname. De vraag die de interviewer aan twee gasten voorlegt is waar ze op de dag van de revolutie waren en wat ze toen deden. Al snel ontstaat er onduidelijkheid die voornamelijk wordt veroorzaakt door bellers die de show onderbreken en het verhaal van de gasten ter discussie stellen. Het interview wordt al snel een vermakelijke farce, maar de vragen blijven. Was Manescu daadwerkelijk op het plein aan het demonstreren op die dag? En is Roemenië veranderd na de revolutie?

Het vertrouwen in de geschiedenis als een nationaal instituut valt gedurende het interview weg en daarmee opent Porumboiu de ruimte om historische feiten op een kritische wijze te belichten. De tegenstelling tussen de verschillende kampen, tussen de revolutionairen en de krachten van het totalitaire regime zijn onduidelijker te trekken. Er is wel degelijk iets gebeurd op die dag, maar de gevolgen en de verandering zijn niet eenduidig te vangen. De eensgezinde euforie van de revolutie maken plaats voor een verwarde en rommelige kakofonie van tegenstrijdige meningen.

Democratisch revisionisme

12:08 East of Bucharest toont een revisionistische tendens binnen de Roemeense cinema, waarbij men met gepaste ironie terugkijkt naar de plotselinge overgang van tirannie naar vrijheid. Het is misschien ook geen verrassing dat een nieuwe generatie van jonge filmmakers dit gebied behandelt vanuit hun ambigue positie tussen het Roemenië van Ceausescu en het Roemenië van daarna. Het probleem dat voortvloeit uit de film is de vraag in hoeverre de geschiedenis gezien kan worden als een nationale constructie, terwijl het in werkelijkheid een losse verzameling blijft van subjectieve gezichtspunten. Het collectieve verleden blijft daarmee een ongrijpbaar fenomeen, ook al wordt het als politiek middel gehanteerd.

Porumboiu weet dit interessante probleem op een hele menselijke wijze te benaderen. Mensen zijn vanuit zijn standpunt voornamelijk overlevers. Toch biedt de film nog een ontroerende coda, waarbij een bescheiden geloof in de kracht van veranderingen subtiel tot uiting komt. De film gelooft nog in revolutie ook, al zijn de marges waarin die revolutie plaatsvindt altijd klein en onderhevig aan een chaotische werkelijkheid.

Lees ook het artikel over recente Roemeense cinema, met onder andere een interview met de regisseur van 12:08 East of Bucharest.