De ware Rembrandt

Van origineel en gewaagd tot bedaard

Rembrandt van Rijn (Leiden 1606 – Amsterdam 1669), De drie kruisen, 1653, Museum Boijmans van Beuningen, Rotterdam. Foto: Rik Klein Gotink, Harderwijk.

Bij binnenkomst in de eerste van de twee tentoonstellingszalen maakt men meteen kennis met Rembrandt als etser, door middel van een drie-eenheid uit zijn oeuvre. Drie werken zijn te midden van de zaal naast elkaar geplaatst. Ieder werk typeert één van Rembrandts verschillende fasen; van speels tot vindingrijk en later bedaard. Links ziet men de ets die wordt gezien als zijn origineelste ooit, De heilige Hieronymus bij een knotswilg. In het midden zijn meest bekende gravure, genaamd De drie kruisen. Dit werkt verdient met recht deze ereplaats in de tentoonstelling, gezien de gewaagdheid en originaliteit die Rembrandt in dit werk laat zien. Rechts van De Drie Kruisen één van zijn latere etsen, een werk dat aangeeft waar hij zich in zijn laatste etsjaren op berustte. In dit werk zien we minder spontaniteit dan in de twee werken ernaast. Deze drie-eenheid biedt een mooi overzicht van Rembrandts veelzijdige ets-oeuvre, dat in de rest van de zaal op chronologische wijze tentoongesteld hangt.

Zoektocht naar verbeelding

Rembrandt van Rijn, De heilige Hieronymus bij een knotwilg, 1648, Museum Boijmans van Beuningen, Rotterdam. Foto: Rik Klein Gotink, Harderwijk.

Het tweede deel van de tentoonstelling is structureel onderverdeeld in thema’s. Rembrandt maakte gedurende zijn carrière als schilder veel zelfportretten, maar ook portretten van opdrachtgevers en familieleden. Niet alleen in schilderijen, maar ook in de vorm van etsen en gravures, waarvan een flink aantal nu geëxposeerd zijn.

Ook hield de kunstenaar zich bezig met het maken van gravures en etsen van landschappen, genrestukken en tronies. Interessant om te zien hierbij is de aandacht die besteed wordt aan zijn (mogelijke) inspiratiebronnen; schilderijen van Rubens en van Rembrandts eigen leerling Ferdinand Bol ontbreken bijvoorbeeld niet in de zaal. Zo wordt er getoond op welke wijze Rembrandt omging met het bestaande, al gemaakte, maar ook hoe zijn volgeling dit oppikte. Deze manier van tentoonstellen is zeker van toegevoegde waarde; de aanschouwer kan zo zelf vergelijken en ontdekken hoe de schilder zich onderscheidde. De bezoeker wordt gevraagd actief te kijken.

Een derde thema waarin Rembrandt zich veelal verdiepte was zijn protestantse geloof. Veel van zijn etsen bevatten dan ook bijbelse taferelen, die hij op een eigen manier verbeeldde. Zo voegde hij bijvoorbeeld vaak meerdere scènes uit de Bijbel samen in één werk, waarmee hij de verhalende functie van de Bijbel eer aandeed. Dit duidt wederom op zijn grote originaliteit en zoektocht naar eigen manieren van verbeelding, wat duidelijk wordt gemaakt in deze tentoonstelling.

De grondbeginselen van een genie

Om deze originaliteit en gedurfdheid van Rembrandt als kunstenaar nog meer aan het licht te brengen, wordt er op twee plaatsen in de tentoonstelling uitleg gegeven over materialen en technieken. De etstechniek wordt in stapjes toegelicht, evenals het creëren van toon (waar de kunstenaar om berucht is). De toelichtingen van deze technieken en materialen zijn een verrijking van de tentoonstelling. Want met een basisbegrip van de gebruikte materialen en technieken, is de stap naar begrip voor Rembrandts originaliteit veel kleiner.

Het genie

Zowel in zijn keuze van onderwerp(en) als in zijn omgang met materialen en technieken week Rembrandt af van het conventionele; zijn experimenteren en zoeken naar een eigen verbeelding maakte hem tot het genie dat hij was. Deze tentoonstelling werpt hier een zeer geslaagde blik op.