De ridder op het witte blad

Met Maerlants Wereld presteerde hoogleraar Frits van Oostrom iets unieks: een wetenschappelijk historisch werk dat niet alleen een heuse bestseller werd, maar ook nog eens de AKO Literatuurprijs in de wacht wist te slepen – du jamais vu. Zijn daaropvolgende doorwrochte werken moesten daar in kwaliteit en leesbaarheid niet voor onderdoen: zowel Stemmen op Schrift als Wereld in Woorden brachten de (late) Middeleeuwen in de Lage Landen op adembenemende wijze tot leven. En nu is er Nobel Streven, dat de tot nog toe avontuurlijkste insteek heeft: het levensverhaal van een ridder. Of, zoals de ondertitel van het boek haast ondeugend aangeeft: Het Onwaarschijnlijke maar Waargebeurde Verhaal van Ridder Jan van Brederode. Het had even goed de pitch van de legendarische jeugdserie Floris kunnen zijn.

Umberto Eco van de Lage Landen

Het verhaal van leenheer Jan van Brederode leest inderdaad als een roman of filmscenario: de man werd gevangengezet, hij trad in een klooster, hij ging op pelgrimstocht, trad uit en trok ten strijde tegen het klooster waar zijn vrouw gevangen zat, raakte verwikkeld in een erfeniskwestie en sneuvelde uiteindelijk als anonieme huurling in de 100-jarige oorlog, aan de zijde van de Fransen – wat Van Oostrom via een adembenemend staaltje historisch detectivewerk te weten komt, aangezien het even goed mogelijk was dat hij voor de Engelsen vocht. Bovendien was van Brederode de auteur van het werk Des Coninx Summe (eigenlijk een vertaling van een Frans werk), met daarin unieke Middelnederlandse woorden die we nergens anders in de literatuur vinden. En dat alles in een leven dat amper 44 jaar duurde.

Daarmee is Nobel Streven hét perfecte voorbeeld van hoe de werkelijkheid vaak de fictie overtreft: als iemand deze biografie als fictie had neergezet, was ongetwijfeld het verwijt ‘ongeloofwaardig’ of toch minstens ‘overdreven’ gevallen. Maar het is wel degelijk gebeurd, dat weten we zeker dankzij het (alweer) ongelooflijk secure opzoekingswerk van Van Oostrom, die zo langzaamaan de Tom Holland van de Lage Landen genoemd mag worden .

Tekstkritiek

De grote kracht van dit boek is de minutieuze manier waarop de auteur niet alleen het leven, maar ook de ganse omgeving van Jan van Brederode tot leven brengt – tot en met het uitzicht uit zijn raam toen hij gevangen zat! Maar ook het plezier dat de auteur beleeft met die unieke Middelnederlandse woorden die hij in zijn vertaling verwerkte levert kostelijke lectuur op. Leerrijke lectuur ook: zo gaat Van Oostrom dieper in op het woord niders, ofte ‘mensen die vreugde scheppen in andermans verdriet’. Een woord dat in het Nederlands niet meer bestaat, maar in deze Facebook-tijden perfect zijn plaats zou hebben …

En over Facebook gesproken: van Oostrom formuleert in zijn boek ook een – niet geheel onlogische – kritiek over onze hedendaagse samenleving van sociale media en big data. Daar waar hij uit handgeschreven manuscripten een relatief helder beeld van de persoon wist te distilleren, leven we vandaag in tijden van big data die zo veralgemenend zijn dat ze – zeker naar de toekomst toe – niet meer toelaten een individu te herkennen. Of hoe het verleden ook vandaag nog de toekomst een lesje kan leren.