De macht van de hype

Een zestig meter lang behang waarop meer dan zeventig hypes figureren slingert zich door de verschillende zalen van de expositie. Het is één grote aaneenschakeling van herkenning en daarmee gepaard gaande uitroepen van verrukking of gezucht van irritatie. Werkelijk alles komt voorbij aan internet-hypes van de afgelopen jaren: van onzinnigheid als de Harlem Shake en Grumpy Cat, tot de meer politiek correcte Ice Bucket Challenge en ‘Je suis Charlie’. Deze laatstgenoemde hype is het onderwerp van de installatie die fotoredacteur Frank Schallmaier voor de tentoonstelling ontwierp. Op de binnen- en buitenzijden van het hokje is een selectie te zien van de maar liefst 20.762 commerciële producten met ‘Je suis Charlie’ erop. De uiting van solidariteit met de vermoorde journalisten groeide ongekend snel uit tot een heuse hype en verloor daarmee veel aan zeggenschap. Het eens krachtige statement was al snel verworden tot een lege tekst op een string of thee-mok. Als je midden in de installatie staat en je wordt aangestaard door honderden Je suis Charlie’s is het moeilijk om te ontkomen aan de triestheid van deze ontwikkeling. Schallmaier laat hiermee treffend zien dat een ‘verhyping’ niet zelden een verlies aan betekenis inhoudt.

Kritische perspectieven

Toch zijn hypes niet per definitie nietszeggend of uiteindelijk gedoemd tot oppervlakkigheid. Constant Dullaart laat vrijwel het tegenovergestelde van Schallmaier zien met zijn project getiteld High retention, slow delivery. Door doelbewust jonge internetkunstenaars te hypen probeert hij deze net zo bekend te maken als de meer gevestigde kunstenaars. Op deze manier zet Dullaart de werking van de hype naar zijn eigen hand om betekenisvolle content te genereren op het internet, als tegenhanger van de verzameling onzin die daar circuleert. Een nog kritischer perspectief biedt de Duitse kunstenaar Benedikt Wöppel, die letterlijk een altaar voor de hype bouwde. Bij binnenkomst van de expositieruimte ziet men zichzelf getransformeerd tot devote aanbidder van alle nonsens die het internet ons biedt. Met dit werk onderzoekt Wöppel hoe fictieve narratieven ontstaan en bovenal hoe deze macht uitoefenen op onze verbeelding en daarmee op de samenleving. De kleurrijke, ogenschijnlijk nietsbetekenende installatie verbeeldt zo een kritische houding ten aanzien van de invloed van het internet. Een thema dat bij nader inzien het daadwerkelijke onderwerp van de tentoonstelling lijkt.

De macht van het beeld

De ondertitel ‘Welke hypes beheersen jouw leven?’ past uitermate goed bij de expositie, en niet alleen vanwege het voor de hand liggende feit dat het beheersen van vele levens inherent is aan het fenomeen hype. De titel haakt in op een diepere, onderliggende gedachte die te koppelen is aan het verschijnsel van de hype: de macht van het beeld. De verslavende werking die een internethype op iemand kan hebben lijkt relatief onschuldig. De invloed die deze beelden op het leven van velen hebben kan echter veel verder gaan dan het opslokken van wat extra tijd. De manier waarop hypes de publieke opinie beïnvloeden en de snelheid waarmee ze zich kunnen verspreiden over miljoenen mensen is ronduit beangstigend. Een hype kan in korte tijd het internet overnemen en heeft zo een ongekende reikwijdte, die twee decennia geleden nog onvoorstelbaar was. Gaandeweg de tentoonstelling wordt duidelijk dat ze meer van onze huidige ideologieën en ideeën reflecteren dan we ons realiseren. Sterker nog, de hype is niet alleen een weerspiegeling van ons gedachtegoed, maar creëert ook nieuw gedachtegoed. Het onheilspellende aan de hype is dat velen geen besef hebben van de macht die een beeld dat ontelbare keren wordt herhaald kan uitoefenen. De manier waarop collectief gedrag door hypes wordt beïnvloed illustreert dat propaganda volgens dezelfde principes werkt. Een openbaring die de gehele tentoonstelling plots in een griezelig nieuw daglicht plaatst. De bezoeker onderwerpt zicht net zo slaafs aan de getoonde hypes als de in het zwart geklede modellen zich aan de mode-Mekka-installatie van Aziz Bekkaoui.

Planet Hype ademt de sfeer van het internet en ons huidige mediatijdperk: het is overdadig, kleurrijk en schreeuwt van alle kanten tegelijk om aandacht. Het gevaar van oppervlakkigheid en vluchtigheid ligt dan ook op de loer bij de tentoonstelling. Toch weet het MOTI het geheel door een goede selectie van hedendaagse kunstwerken scherp en kritisch te houden. Het publiek wordt in de duizelingwekkende diepten van het hype-universum meegesleurd, maar vervolgens wakker geschud door de kunstenaars die vraagtekens zetten bij het proces van betekenisgeving en de macht van het beeld inzichtelijk maken. De bezoeker verlaat de tentoonstelling dan ook met een scherper bewustzijn van de manier waarop kunst en media de maatschappij injecteren met ideeën en zo veranderingen in gang kunnen zetten.