Lelijkheid in mooie woorden

In 1898 verscheen De ballade van Reading Gaol: een aanklacht tegen het gevangeniswezen en de doodstraf. Oscar Wilde schreef de ballade na twee jaar gevangenisstraf met dwangarbeid vanwege ‘grove onzedelijkheid’, lees: homoseksuele liefde. Pas in 1967 werd de Engelse wetgeving aangepast en was homoseksualiteit niet langer strafbaar.

Doodvonnis

Het 654 regels tellende gedicht gaat voor een groot deel over de doodstraf op Charles Thomas Wooldridge. Wooldridge zou uit jaloezie zijn vrouw om het leven hebben gebracht, waarna hij zichzelf direct aangaf bij de politie. Petities werden opgesteld om hem vrij te krijgen, maar zonder resultaat. Op 7 juli 1896 werd het doodvonnis voltrokken.

Oscar Wilde, die toen in de gevangenis van Reading verbleef en al ruim een jaar vastzat, was gechoqueerd door het gebeuren. ‘Yet each man kills the thing he loves,’ is een zin die ritmisch door de ballade heen terugkomt. Het is een omdraaiing van Shakespeares ‘Do all men kill the things they do not love?’ uit zijn Merchant of Venice. Wooldridge wordt ter dood veroordeeld omdat hij zijn vrouw om het leven brengt. Wilde wordt opgesloten omdat hij van een man houdt. Beiden zijn slachtoffer van het kille, onmenselijke gevangeniswezen van die tijd.

Kleurloos

Wilde vervat in een mooie, lyrische en ontroerende ballade de lelijkheid, kleurloosheid en doodsheid van Reading Gaol (gaol verwijst naar het Engelse woord voor gevangenis: jail). Die tegenstelling tussen schoonheid van vorm en woorden en lelijkheid van het beschrevene, maakt dat de aanklacht stevig binnenkomt.

Voor Wilde, een modieuze Londense schrijver met een extravagante levensstijl, moet de tijd in de primitieve gevangenis verschrikkelijk zijn geweest. Dat blijkt ook uit deze regels:

Something was dead in each of us,
And what was dead was Hope

Slecht eten, zinloze dwangarbeid, eenzame opsluiting en de afwezigheid van hygiëne zorgen ervoor dat hij sterk verzwakt raakt, niet slaapt en voortdurend diarree heeft. Intussen worden ook nog al zijn spullen verkocht en wordt hij failliet verklaard. Het enige waar Wilde zich aan vast kan houden, zo blijkt uit de ballade, is de buitenlucht, de wolken en de zon.

He only looked upon the sun,
And drank the morning air

[..]

With open mouth he drank the sun
As though it had been wine!

Maar dat is niet genoeg om je menselijkheid te behouden als je elke dag zinloze dwangarbeid moet verrichten, vuil bent, uitgehongerd en uitgeput. Hiertegen richt zich de aanklacht. In een ontroerende passage wordt dit duidelijk. Of de wetten kloppen of niet, deze manier van opsluiting en bestraffing is onmenselijk.

I know not whether Laws be right,
Or whether Laws be wrong;
All that we know who lie in goal
Is that the wall is strong;
And that each day is like a year,
A year whose days are long.

De ballade van Reading Gaol is nog altijd een prachtig en tragisch gedicht. De kleine studie van Maarten Asscher waar het boekje mee afsluit is verhelderend en interessant. Het zoomt niet alleen in op Wildes tijd in de gevangenis, maar ook op het moeizame schrijfproces. Alsof het voor Wilde bijna onmogelijk was om zijn ervaring in de ‘gaol’ in woorden te vatten.