Circus Boijmans

De grote Bodonzaal in het Boijmans is omgetoverd tot een verstilde ruimte waarin, op enige afstand van elkaar, 45 levensgrote clownsfiguren zijn geplaatst. Met gesloten ogen – ieder verzonken in eigen gedachten – zitten, hangen, liggen en staan ze als eenzame deelnemers aan een circusworkshop, waarvan het programma nog opgestart moet worden. Een vervreemdende atmosfeer, vooral voelbaar als de zaal zonder publiek is en de leegte extra benadrukt wordt door deze kleurrijke, zwijgende figuren.

Kleurexplosies

Kinderopening Ugo Rondinone. Foto: Fred Ernst.

Ugo Rondinone wil met zijn clownsbeelden een dag uit het leven van een individu beschrijven. Hij heeft ze stuk voor stuk korte namen gegeven als be, walk, cook of curse, om zo dicht mogelijk bij de menselijke realiteit te blijven. Het geheel straalt een vanzelfsprekendheid uit die de toeschouwer op een of andere manier tot bezinning moet brengen. Een mooie gedachte, ware het niet dat dit effect onbereikbaar blijft in een vrije museale opstelling met doorlopend luidruchtige publieksstromen.

Het sterke contrast tussen de uitgebeelde verstilling en de kleurexplosies van de ‘objecten’ is een element waar Rondinone patent op lijkt te hebben. Zijn werk laat, door de jaren heen, een wisselwerking van soberheid en uitbundigheid zien. De kracht van zijn beelden wordt niet door rust en regelmaat bewerkstelligd, maar juist door de enorme tegenstellingen waarmee de kunstenaar zijn publiek overrompelt.

Verweesde onderdelen

Ugo Rondinone, Vocabulary of Solitude, 2015. Foto: André van Dijk.

Die tegenstelling is ook in zijn clowns te vinden. Het kolderieke van de geheel uit vrolijkheid en beweeglijkheid bestaande figuren wordt direct weerlegd door de duistere en angstaanjagende kant die ook in deze karikatuur verzonken ligt. Daarbij is het uitbeelden van een menselijke cyclus door een verborgen en gekostumeerde maskerade geen keuze die automatisch tot meer helderheid leidt. Het effect waar Rondinone naar streeft, wordt op allerlei vlakken gedwarsboomd en gekenmerkt door een grote afstandelijkheid. Of juist daardoor geprikkeld?

De tentoonstelling wordt aangevuld met een aantal objecten aan de buitenranden van de ruimte die de opstelling proberen te ondersteunen. Clownsschoenen in een aantal kleurschakeringen, afgebrande kaarsstompen in dezelfde tinten, een aantal klokken in glas-in-lood, vensterramen zonder doorkijkmogelijkheid en een enorme hangende gloeilamp. Het zijn verweesde onderdelen in de zaal, die weinig verbinding met de personages op de vloer hebben en wat moeilijk te plaatsen zijn in de context van bezinning en verstilling. De grote, kleurrijke regenbogen, die ook deel uitmaken van de opstelling, brengen juist weer een mooie connectie tot stand met de in zichzelf gekeerde clowns.

Geruststellende deken

Ugo Rondinone, ‘breathe walk die’, 2014. Foto: Aad Hoogendoorn.

Die kleurige regenboogvormen zijn voor Rondinone een telkens opnieuw verschijnend symbool in zijn oeuvre. Ze worden gepresenteerd als mandala, een meditatieve vorm die compleetheid en tijdloosheid vertegenwoordigt en die het vermogen tot bezinning in zich lijkt te dragen. Bij de ingang van de tentoonstelling heeft de kunstenaar een grote wand bekleed met honderden regenboogtekeningen, op zijn verzoek gemaakt door kinderen uit Rotterdam en omgeving.

De regenboog komt ook terug in het sterkste beeld van deze installatie. Ironisch genoeg bevindt dit werk zich buiten het museum, op het dak van het gebouw, als een lichtgevende regenboog die vanaf grote afstand te zien is. In bonte kleuren wordt een eenvoudige mantra getoond: breathe–walk–die. ’s Nachts helder afstekend tegen de donkere lucht en neerdalend op de stad als een geruststellende deken. De intimiteit van deze uitgeschreeuwde woorden is een werkelijkheid die iedereen met zich meedraagt, een krachtige levensdroom die geen twijfel in zich heeft. Daar kan geen zwijgende clown tegenop.