‘In balkenbrij is alles mogelijk.’

Verboden te schrijven

Als een Zweedse correspondent van een krant ontslagen wordt wegens beschuldiging van het schrijven van verzinsels en leugens, vat hij zijn schrijfverbod letterlijk op: tot de dood van de hoofdredacteur schrijft hij geen letter, geen zin en geen leesteken meer. Pas vijftig jaar later, als hij inmiddels in een verzorgingstehuis woont, overlijdt de hoofdredacteur en begint de man weer met schrijven. Hij schrijft verder aan het bericht waaraan hij vijftig jaar eerder was begonnen. Het is een artikel over twee vreemdelingen in een dorp: een textielverkoper die leeft onder de naam Robert Maser, maar eigenlijk de Duitse oorlogsmisdadiger Martin Bormann is, en de voor de alom aanwezige tuberculose immune leraar Lars Högström. Beiden hebben een voorliefde voor balkenbrij, een lokaal gerecht van voornamelijk orgaan- en afvalvlees, en ze gaan op zoek naar de beste bereiding ervan.

Het leven is…

Het ultieme recept is het licht absurdistische verslag van een zoektocht. Een zoektocht naar de perfecte balkenbrij, maar ook naar een recept voor het leven. De schrijver wordt namelijk tijdens het schrijven van het bericht steeds sterker en vitaler, hoewel hij al 107 jaar oud is. Voor hem is het leven schrijven, het is een noodzaak, het enige dat echt bestaat. En daarmee is Het ultieme recept ook een boek over waarheid en fictie. “Hij schreef uit zijn herinnering, de herinnering is de enige werkelijkheid die er is.” Maar: “De fantasie is [ook] mijn herinnering.” Het gaat niet om wat goed of fout is, waar of onwaar. Zo zit het leven niet in elkaar.

Melancholie

Het boek is doordrenkt van een soort gelaten melancholie: je moet doen wat je moet doen, en verder zul je het wel zien. “Iets begrijpen is niet eenvoudig, zei Bertil. En niemand weet of het helpt. Als het verstand rijpt, neemt het genoegen met zichzelf.” Het leven in Het ultieme recept heeft geen zin, de personages hebben geen doel in het leven en dat uit zich ook in de vorm van het boek: het is eigenlijk een mooie verzameling kleine waarheden over het leven. Bijvoorbeeld: “Je moet nooit je aandacht laten ontsnappen en onverschillig worden, zei Bertil. Dat kan gevaarlijker zijn dan wat dan ook.” Of: “Als ik denk aan alles wat ik echt heb gezien, dan word ik duizelig en draaierig, geen mens heeft de kracht om in ernst stil te staan bij wat hij heeft gezien.” Maar er straalt ook een zekere levenskracht uit het boek. De waarde van het leven zit in de kleine dingen, en niet in het grote verhaal of in een groter geheel van een godsdienst.

Charme

Lindgrens stijl is wat afstandelijk, passend bij de licht melancholische sfeer en de donkere Zweedse winters (vier in een jaar, volgens het boek). Hij beschrijft op licht ironische toon hoe de personages door het leven gaan, zonder ooit ongevoelig of zelfs bot te worden. Hij beziet ze met een liefdevolle blik, als een vader zijn kinderen. En dat is misschien wel de grootste charme van Het ultieme recept. Het boek kabbelt aangenaam voort en je voelt je als lezer thuis in de kleine wereld van de vreemde personages. Verhaal loopt door verhaal, maar alle verschillende ingrediënten komen samen in een smakelijk geheel, net zoals in de ultieme balkenbrij.