Lezen die haai!

Gehaaid was al voor verschijning een sensatie en veroorzaakte een stormloop op de filmrechten. Het gerucht gaat dat Nicole Kidman zo onder de indruk was van Halls boek dat ze hem persoonlijk belde om te vragen de hoofdpersoon alsjeblieft te veranderen in een vrouw zodat zij de hoofdrol kon spelen. Hall heeft haar verzoek niet ingewilligd. Waarschijnlijk zou een vrouwelijke hoofdpersoon ook minder geslaagd geweest zijn, want Eric Sanderson is nu eenmaal heel overtuigend Eric Sanderson: de wat verlegen onzekere man die op een dag wakker wordt en zich niets meer kan herinneren. In de brief die hij vind wordt hem gevraagd naar ene dokter Randle te gaan, die hem bijpraat over zijn aandoening. Eric lijdt aan een ernstige vorm van geheugenverlies en wordt, volgens dokter Randle, regelmatig wakker zonder enig besef van het verleden en zijn identiteit. De Eric die nu voor haar zit is de elfde Eric na zijn ongeluk, waarbij zijn toenmalige vriendin Clio om het leven kwam. Deze traumatische gebeurtenis heeft er volgens Randle toe geleidt dat Eric een dissociatieve stoornis heeft ontwikkeld die zijn geheugen aantast.

De ludoviciaan

Wat dokter Randle niet weet is dat de eerdere Eric’s de nieuwe Eric ook informatie verschaffen. Zij vertellen hem in een stroom aan brieven en objecten een heel ander verhaal. Een verhaal waarin de ludoviciaan de hoofdrol speelt. Deze conceptuele vis zou jacht maken op Eric’s geheugen en leven van zijn herinneringen. De ludoviciaan is namelijk de agressiefste van alle conceptuele vissen, een zogenaamde apex predator, een roofdier aan de top van de voedselketen. Een conceptuele witte mensenhaai om precies te zijn. In de semiotische zee die de bewoners van deze aarde voortbrengen scharrelt de ludoviciaan zijn kostje van gedachtespinsels, ideeën en herinneringen bij elkaar. Heel af en toe richt hij zich op één persoon; om onduidelijke redenen heeft hij het op Eric voorzien. In een duizelingwekkend avontuur gaat Eric samen met het meisje Scout en zijn chagrijnige, zeer grappige kat Ian op zoek naar meneer Niemand die de conceptuele vissen al sinds jaar en dag bestudeert, wordt hij verliefd in on-ruimte – de verborgen ruimtes in gebouwen en achter muren – en vaart hij met een conceptuele boot op de gevaarlijke buitengaatse wateren om de haai op te sporen en te doden. Maar in de conceptuele wereld is niets wat het lijkt en overal loert gevaar. Wie kun je immers vertrouwen als je jezelf niet eens kent?

Multicomplex

Gehaaid is een zeldzaam briljant boek. Een onmiddellijke cult klassieker die de hype verdient. In een van de vele interviews die Hall gaf naar aanleiding van zijn succesvolle debuut geeft hij aan hoe hij op het idee van de conceptuele haai is gekomen: “Ik dacht na over de bewoordingen waarmee we over taal spreken; ‘stream of consiousness’, ‘flow of words’. Toen begon ik te denken aan taal als een zee en vroeg ik me af welk monster er dan in die zee zou leven.” De haai beweegt zelfs op de pagina’s van het boek, er is een gedeelte opgenomen waarin hij letterlijk van de bladzijden naar het oog van de lezer toe zwemt. De typografische, postmoderne elementen zijn een overblijfsel van Halls eerdere carrière als conceptueel kunstenaar, maar bepalen maar één manier om naar de roman te kijken. Ze doen denken aan bijvoorbeeld Mark Z. Danielewski’s House of Leaves. Gehaaid is echter multidimensionaal en multicomplex. Hall wilde zelf voornamelijk een liefdesgeschiedenis schrijven, maar de roman overschaduwt zijn eigen romantische ambities als metaforische puzzel of thriller. De Engelse editie heeft een voorkant met een Rorschach-afbeelding die naar de psychologie van het verhaal verwijst, voor de oplettende lezer is er zelfs een snufje quantummechanica in verwerkt.

Conceptenzee

Gehaaid werd in recensies onder meer het liefdeskind genoemd van de Matrix, Jaws en de Da Vinci Code, maar vergelijkingen doen de roman eigenlijk geen recht. Halls romanconcept is nieuw, origineel en heel goed uitgevoerd. We bevinden ons in een virtuele cyberpunkwereld, waarin we zwemmen in de zee van de psyche en waar we allerhande diepe en minder diepe stromingen vol met gevaar tegenkomen. Het is een gegarandeerde page-turner waar Freud zelfs lyrisch van was geweest. Enige obstakel op zijn weg naar de status van meesterwerk is wellicht juist het onconventionele karakter van de roman. Niet iedereen zal het boek vatten. Het idee van de ludoviciaan zal voor sommige lezers vaag zijn en een verhaal dat gedragen wordt door de zoektocht naar de conceptuele haai gaat wellicht sommigen boven de spreekwoordelijke pet. Meegaan in het concept is als een duik in het diepe. Als je echter bereid bent te duiken in de conceptenzee die Hall heeft gecreëerd kom je verfrist en aangenaam verrast boven water.