Tijd voor een ontdekking

Er zijn vier schrijvers wier aanwezigheid rondom Roger Martin du Gard hangt: ten eerste is er Albert Camus, die hem zeer bewonderde; daarna André Gide, tijdgenoot, vriend en bewonderaar; als derde natuurlijk Marcel Proust, wiens roman fleuve in dezelfde tijd uitkwam als De Thibaults; en als laatste Leo Tolstoj, de Russische meester en inspiratiebron. Dit om de statuur van Martin du Gard te schetsen. Laat je verder vooral niet afschrikken door de namen van deze auteurs.

De vergelijking met Proust is misschien de meest logische: de eerste delen van Martin du Gards roman verschenen in de jaren 1920, hetzelfde decennium waarin Prousts À la recherche du temps perdu werd gepubliceerd. Maar De Thibaults is een stuk toegankelijker: de taal is bijvoorbeeld simpeler – er zijn critici die Martin du Gard verweten hebben een kleine woordenschat te hebben. Martin du Gard was ook geen modernistische schrijver. De Thibaults is een diep menselijk en humanistisch werk – en daar komt Tolstoj in beeld.

Familiegeschiedenis

Centraal in deze roman staan vader en zoons Thibault. Zij delen het podium met een andere familie, de Fontanins. Het verhaal begint wanneer het grijze schrift waarin de jongste Thibault, Jacques, met Daniel de Fontanin correspondeert. Zijn ze verliefd op elkaar? Hebben ze een relatie? Het kan niet: vader Thibault is een gerespecteerd lid van de katholieke bourgeoisie. Jacques en Daniel – die ook nog eens protestant is – rennen van huis weg.

Dit eerste deel van De Thibaults bevat de eerste zes korte romans die Martin du Gard over deze families schreef. In het eerste deel is het 1904, in het laatste 1913. (Volgend jaar publiceert Meulenhoff het tweede deel, dat de Eerste Wereldoorlog bestrijkt.) De jonge Thibaults worden ouder en groeien op: Jacques wordt toegelaten tot de École normale, maar hij blijft het gevoel houden zijn plaats nog niet gevonden te hebben. Antoine, opgeleid tot dokter, begint een eigen praktijk. De vader, intussen, raakt ziek en sterft (het zesde boek heet dan ook De dood van de vader).

Levensechte precisie

Het is een buitengewone prestatie, een boek als dit. Feilloos heeft Martin du Gard een grote, levensechte wereld gecreëerd. De wetenschap dat deze wereld over niet al te lange tijd ten onder zal gaan door de gruwelen van de Eerste Wereldoorlog, geeft een extra dimensie aan dit eerste deel. Emoties worden intenser in het licht van de naderende catastrofe, al weten de personages dat natuurlijk niet.

Martin du Gard schrijft met een precisie die sinds de oorspronkelijke publicatie van dit boek wat uit zwang is geraakt. Zijn vele beschrijvingen voelen soms wat ouderwets, in vergelijking met het kalere proza dat we tegenwoordig gewend zijn. Maar lees eens een alinea als deze:

Sinds zijn vriend was binnengekomen, had Jacques niet meer aan zichzelf gedacht; hij kon zijn aandacht niet van Daniel losmaken. Daniels gezicht had een nieuwe uitdrukking, die pijnlijk was om te zien. Het onderste en het bovenste deel van zijn gezicht spraken elkaar tegen, de doffe, bezorgde, ontwijkende blik stemde niet overeen met de cynische glimlach die zijn lip optrok en zijn gezicht links uit balans bracht.

Wat een vitale, ademende alinea! Martin du Gard haalde zijn inspiratie uit een ander medium, dat van de film, om te beschrijven. Zijn alinea’s lezen als kleine scènes en worden vaak voorafgegaan door korte zinnetjes als ‘Het is bijna tien uur’ of ‘Het middagmaal was opgediend’.

Ontdek!

Anneke Alderlieste, die deze roman voortreffelijk vloeiend uit het Frans heeft vertaald, noemt Roger Martin du Gard in haar nawoord ‘een schrijver die nog ontdekt moet worden’. Een deel van zijn werk is bij Meulenhoff te vinden, meer is op komst. De hoogste tijd dus om deze Franse meester te ontdekken!