Droomland als kraakheldere spiegel
Over de aanwezigheid van engagement in het werk van Peter Verhelst is al vaak gesproken. Is hij een schrijver die puur esthetisch werk aflevert, of wordt er in zijn werken wel degelijk een maatschappelijk standpunt ingenomen? In zijn nieuwe boek, Geschiedenis van een berg, is dat laatste het geval.
Op het eerste gezicht lijkt de lezer te maken te hebben met een vorm van satire, maar dan wel met een verrassende twist. Geschiedenis van een berg doet bijvoorbeeld denken aan Reize door het Aapenland van J.A. Schasz uit 1788, een verhaal waarin apen als mensen proberen te leven. Tussen de apen ontstaat de discussie of zij om op echte mensen te lijken hun staarten moeten afhakken of dat innerlijke veranderingen voldoende zijn om voor mens door te gaan. Uiteindelijk blijkt de ik-persoon in het verhaal dit allemaal gedroomd te hebben.
Ultiem beschaafde wereld
In Geschiedenis van een berg is iets vergelijkbaars aan de hand. Het speelt in Droomland, waar niet alleen apen, maar ook giraffen, buffels, vissen en leeuwen deel uitmaken van de beschaafde wereld. Ze worden daartoe gedwongen en daarin opgeleid door hun mensgeworden soortgenoten, die zichzelf al in meer of mindere mate als volwaardig mens beschouwen, wat geldt als de ultieme droom. Om te herkennen wie daartoe behoort wordt er gewerkt met speldjes in de vorm van de letter D. Wie uiteindelijk twee gouden D’s opgespeld krijgt, mag zich volwaardig mens noemen.
Wat deze satire nu zo anders maakt dan bijvoorbeeld Reize door het Aapenland is dat het dier-zijn niet als iets negatiefs neer wordt gezet. De mens is juist de grote verliezer in dit verhaal. De dieren streven naar een droom, die uiteindelijk uitmondt in een nachtmerrie. Maar dat inzicht komt te laat. De dieren onderdrukken en verliezen daarna ook hun instincten onder druk van de trainingsschema’s die ze moeten ondergaan. Ze raken vervreemd van hun diepste zelf. Pijnlijk duidelijk wordt dit gemaakt door bijvoorbeeld de telefoon, die je bij een bepaalde promotie verkrijgt, te beschrijven als kern van het zelf.
Die telefoon is u even dierbaar als uw hart. Verliest u de telefoon, dan bent u dood. Overigens kunt u ook foto’s nemen en opslaan, zodat u vanaf nu in het bezit bent van een geheugen.
Geluk en verlangen in perfecte taal
Om de triomf van de menselijke soort te vieren wordt er steeds een groot spektakel georganiseerd in de Dom, waar de evolutie verbeeld wordt tot op een punt in de toekomst waar de mens de maan zal koloniseren en daar een leven zal beginnen dat mooi, nieuw en puur zal zijn. Dat doel, dat zo ver weg is, het verlangen naar liefde en ergens thuis te zijn, vormt de ietwat trieste ondertoon van het boek. Als de droom instort is er troost: het binnentreden in de wereld van de taal brengt een groot geluk met zich mee.
Het ontroostbare troostende: dat ik het niet ben die mezelf of de woorden hoeft te begrijpen, maar dat er woorden zijn. Die mij begrijpen.
Zowel het verlangen naar perfectie in het mens-zijn als het verlangen naar puurheid komt prachtig tot zijn recht in de taal van Verhelst. Hij weet precies te doseren hoe veel gezegd moet worden om gebeurtenissen in het verhaal te tonen en de lezer tegelijk half in het duister te laten tasten. Het is een weldaad voor de verbeelding, die hard aan het werk moet. Het spel van de verbeelding beheerst de auteur tot in de puntjes. Geschiedenis van een berg is weer een rasechte Verhelst, mét engagement. Want het kan niet anders dan dat de lezer iets van zichzelf herkent in de maatschappelijke hang naar perfectionisme, het verlangen naar puurheid en het gebruik van telefoons zoals die in Geschiedenis van een berg staan beschreven.
