Hij was maar een kloon

Kathy, net eenendertig geworden, werkt als verzorger in een revalidatiekliniek ergens op het Engelse platteland. Hier ontmoet ze haar oude vriendin Ruth en haar jeugdliefde Tommy weer. Met z’n drieën zijn ze opgegroeid in Hailsham, waarvan gaandeweg duidelijk wordt dat het niet zomaar een tehuis voor jonge klonen was. Bij andere klonen heerst het beeld dat Hailsham een soort hemel op aarde was en dat de Hailshamklonen bevoordeeld zijn boven henzelf. Hoe meer Kathy ontdekt over Hailsham en het bijzondere karakter van het tehuis, hoe meer ze zich verbonden voelt met haar oude vrienden. Dan gaat ze op zoek naar de waarheid achter de geruchten die over Hailshamklonen de ronde doen: zij zouden de mogelijkheid hebben om uitstel te krijgen van orgaandonatie, als ze kunnen aantonen dat ze echt van iemand houden.

Mensen of niet?

Hiermee legt Ishiguro impliciet de vinger op de zere plek: kunnen klonen liefhebben, kortom, zijn klonen mensen, of niet? De schrijver gaat niet expliciet op die vraag in, maar kapselt deze in het verhaal in. Hij heeft een grotendeels herkenbare wereld gecreëerd met een kleine ’twist’: het bestaan van menselijke klonen. Dit is het uitgangspunt van het boek, het wordt niet geproblematiseerd. Hierdoor is het geen bijdrage aan het debat over de (on)wenselijkheid van klonen, maar juist een heel bijzonder verhaal. We maken namelijk kennis met de belevingswereld van menselijke klonen.

Ingehouden vertelstijl

Kazuo Ishiguro staat bekend om zijn ingehouden vertelstijl, over de hele wereld bekend geworden door zijn roman The Remains of the Day, die succesvol verfilmd werd. Ook Laat me nooit alleen is geen verhaal van uitgesproken gevoelens. Maar juist deze afstand zorgt er voor dat het verhaal onderhuids doorsuddert en je niet loslaat.

Gevoelens en angsten

Ook het vertelperspectief draagt hieraan bij. Het verhaal wordt door Kathy aan ons verteld, als een soort brief. Ze spreekt de lezer, een veronderstelde kloon, regelmatig aan: “Ik weet niet hoe het was waar jij zat”, en dat maakt het makkelijker om het bestaan van klonen als een vanzelfsprekendheid te zien. Zo leer je Kathy kennen als een gewone jonge vrouw, die het verhaal vertelt van andere, gewone jonge mensen met levensverwachtingen, gevoelens en angsten.

Beschermde omgeving

De Hailshamklonen zijn ver van de wereld in een beschermde omgeving opgegroeid, met veel aandacht voor hun persoonlijke karakters. Zij zijn eigenlijk de Etonians onder de klonen. Ze horen pas laat dat zij een doel hebben in hun leven: “Jullie toekomst ligt vast.” Toch komt het niet echt als een schok, de buitenwereld is nog ver weg. Heel knap beschrijft Ishiguro hun vroegste leven, dat erg veel lijkt op dat van “gewone”, hedendaagse elitaire kostschoolkinderen met hun kuren en eigenwijsheden.

Monsters

Opvallend is de grote aandacht voor creativiteit op Hailsham, bedoeld voor de galerie van de mysterieuze “Madame”. Voor de lezer is het duidelijk: creativiteit is iets menselijks en door de klonen kunst te laten maken, kan de leiding de wereld laten zien dat de kinderen geen monsters zijn. Maar met de kinderen wordt nooit iets besproken. Het besef van dit alles dringt pas bij de volwassen Kathy door als zij terugdenkt aan haar Hailsham-tijd.

Vertaling

Met de beschrijving van Hailsham als een Engelse kostschool maakt Ishiguro zijn verhaal herkenbaar. Deze herkenbaarheid wordt echter deels teniet gedaan door de vertaling. Wie regelmatig Engels leest, ziet in Laat me nooit alleen de letterlijk in het Nederlands omgezette zinnen. En dat is soms jammer, bijvoorbeeld op de momenten dat Ishiguro bewust gebruik maakt van spreektaal en dit door de vertaling niet goed over komt.

Alleen

Maar de gebrekkige vertaling doet uiteindelijk niets af aan het prachtige verhaal. Kathy gaat namelijk nog op zoek naar de waarheid achter het gerucht over uitstel. Het gerucht geeft haar hoop voor de toekomst, en Tommy, die al twee orgaandonaties achter de rug heeft, nog meer. Maar het onderzoek leidt hen naar de oude leiding van Hailsham, dat inmiddels niet meer bestaat. “Madame” moet hen teleurstellen: het uitstel-verhaal blijkt een verzinsel. Bovendien is de bevoorrechte opleiding die zij gekregen hebben helaas opgeheven. Engeland heeft geen behoefte aan slimme, gevoelige klonen. En zo keert Kathy terug naar haar werk als verzorger en Tommy maakt zich klaar voor zijn derde donatie, alleen, zoals eigenlijk alle klonen dat zijn. Klonen zijn eigenlijk net mensen, die hun wensen niet kunnen vervullen en hun levenslot moeten aanvaarden.