‘Mijn god, wat hebben we gedaan?’
In de zomer van 1945 was de Japanse stad Hiroshima nog steeds niet gebombardeerd door Amerikaans bommenwerpers. Het maakte de bevolking nerveus: het gerucht ging dat de Amerikanen iets speciaals voor de stad in petto hadden. In de vroege ochtend van 6 augustus werd de stad getroffen door een atoombom. Een jaar later publiceerde de Amerikaanse journalist John Hersey (1914-1993) het aangrijpende verhaal van zes overlevenden onder de titel Hiroshima. Sinds deze zomer is het ook in een Nederlandse vertaling verkrijgbaar. Alleen voor mensen met een sterke maag.
Hiroshima werd voor het eerst in 1946 gepubliceerd in The New Yorker, waarna het in boekvorm verscheen. In 1985 ging Hersey opnieuw langs bij de zes overlevenden die hij veertig jaar eerder had ontmoet en zodoende kwam er een heruitgave van zijn klassieke werk, dat overigens niet Herseys eerste boek was. Eerder had hij, als correspondent voor Time en Life, patriottistisch geschreven over de strijd die de Amerikaanse troepen wereldwijd leverden. Hij won zelfs de Pulitzerprijs voor zijn roman A Bell for Adano, die geënt was op zijn ervaring bij de invasie van Sicilië. Hiroshima was al met al een heel stuk minder patriottistisch. Het liet voor het eerst vanuit een menselijk perspectief het effect van oorlog, en met name de atoombom zien.
Verschrikkingen
Aan de hand van Herseys relaas konden mensen zich een beeld vormen over de impact van de atoombom en belangrijker, de gevolgen voor de overlevenden. De gevolgen waren indrukwekkend, zo bleek uit onderzoeksresultaten van wetenschappers die massaal naar Hiroshima waren getogen om de vernietigingskracht van de bom nader te onderzoeken. Tweederde van alle huizen had de drukgolf niet weerstaan en de explosie had een vuurbal van 6000 graden Celsius gecreëerd. De hitte had onvoorstelbare gruwelijkheden veroorzaakt die Hersey gedetailleerd weergeeft. Hij ontziet zijn lezers niet:
Toen hij door de bosjes was gedrongen zag hij twintig mannen die allen in dezelfde nachtmerrieachtige toestand verkeerden: hun gezichten waren geheel verbrand, hun oogbollen waren hol, het vocht uit hun gesmolten ogen was over hun wangen gelopen (ze moesten omhoog hebben gekeken toen de bom afging).
Nasleep
De meeste gewonden overleden snel na de explosie (binnen enkele maanden was het dodenaantal opgelopen tot 140.000), maar de witte lichtflits maakte daarna nog ontelbare slachtoffers. Na enkele maanden ontdekten overlevenden de grillige effecten van de stralingsziekte.
Mevrouw Nakamura, een van de overlevenden waar Hersey mee sprak, merkte tijdens het kammen van haar haren dat ze met één slag een hele haardos meenam. Nakamura was ziek van de stralingen die vrij waren gekomen bij de explosie. Daarmee hoorde ze bij de zogenaamde hibakusha (letterlijk: door de explosie getroffen) wier ellendige toestand pas in 1957 door de Japanse politiek werd erkend. Dat maakte de nasleep niet minder erg voor de hibakusha, al was het maar omdat de atoombom decennialang een moreel dilemma heeft gevormd (Japan was toch de agressor?).
Nut
Uiteindelijk hebben de atoombommen (op 9 augustus werd Nagasaki eveneens getroffen door een atoombom) hun nut bewezen, zo stelt H.J.A. Hofland in het nawoord, aangezien Japan op 15 augustus capituleerde. Los van het morele dilemma (hadden de Amerikanen het recht om dit wapen te gebruiken) zijn er historici die hier aan twijfelen. De Japanner Tsuyoshi Hasegawa ziet in de oorlogsverklaring van de Sovjet-Unie een belangrijke aanleiding voor de Japanse capitulatie.
Zeker is wel, dat de effecten van de twee atoombommen en het gedetailleerde verhaal van Hersey een afschrikwekkend beeld hebben doen ontstaan over de atoombom. Zowel de Russen als de Amerikanen beseften dat de atoombom een wapen was dat nimmer ingezet mocht worden. Hersey heeft zeker bijgedragen aan dat besef. Nu maar hopen dat Hiroshima ook in Noord-Korea, Iran en Pakistan wordt gelezen.
