De laatste dagen van Tolstoj

Uitgeverij Meulenhoff was slechts een van de dertien uitgeverijen die de rechten alsnog kocht. Zij willen waarschijnlijk een graantje meepikken van de aankomende boekverfilming met niemand minder dan Anthony Hopkins en Merel Streep in de hoofdrollen.

Parini, die ook de roman Benjamin’s Crossing (1996) over de Duitse schrijver Benjamin Walter en schrijversbiografieën over onder andere William Faulkner schreef, verdiepte zich deze keer in het laatste levensjaar van de negentiende-eeuwse auteur Lev Tolstoj. In het nawoord vertelt Parini dat niet alleen het werk van Tolstoj hem inspireerde, maar ook gepubliceerde dagboeken, brieven en literaire teksten van mensen uit Tolstojs directe omgeving. De Amerikaanse schrijver smeedde de historische figuren om tot fictieve karakters, maar gebruikte veel van hun eigen woorden. Tolstoj, zijn vrouw, dochters, secretaris, uitgever en dokter, ze komen afwisselend aan het woord in de roman. Hierdoor ontstaat een caleidoscoop aan perspectieven die het laatste levensjaar van de Russische auteur beschrijft.

Wanhoop

Op 82-jarige leeftijd wordt Tolstoj omringd door bewonderaars die elk woord van de schrijver heilig verklaren. Het is een verering met een desperaat randje; iedereen in het huishouden is zich bewust van het naderende einde van de oude man. Hoewel de belangen niet direct conflicteren, ieder heeft het beste met Tolstoj voor, heeft elk personage zo zijn eigen ideeën over wat dat beste precies inhoudt. Uiteindelijk blijkt niemand in staat te zijn Tolstoj te redden van zijn eigen plaaggeesten; de schrijvers afkeer tegen de rijkdom op zijn landgoed Yasnaja Poljana en het gedwongen samenzijn met zijn vrouw Sofja Andrejevna. Haar angst dat Tolstoj na zijn dood de literaire rechten vrij geeft, waardoor zij en haar familie de inkomsten voortkomende uit auteursrechten zullen mislopen, drijft haar tot paranoïde gedrag waarmee ze ieders leven in het huishouden zuur maakt, dat van Tolstoj voorop.

Kamer van Tolstoj op Yasnaja Poljana

De uiteindelijke dood van de auteur vormt de climax van een wanhopige poging van de schrijver om aan zijn oude leven te ontsnappen. Na een treintocht komt zijn reis ten einde op een klein station. Om de inmiddels doodzieke schrijver is het als een bijenkorf vol zoemende bedrijvigheid; het zijn de leden van het huishouden, journalisten en geestelijken die ieder om een eigen reden de laatste levensstrijd van Tolstoj willen meemaken.

Sofja
Ook Sofja is haar man achterna gereisd om bij hem te zijn. Al hebben de meeste personages een afkeer van Sofja, de roman is geen zwart-wit vertelling geworden waarin zij de hoofdschuldige is voor het ongeluk van haar man. In de roman komt een vrouw naar voren wier huwelijk allesbepalend voor haar leven was. Je krijgt sympathie voor Sofja die alles doet om haar bestaansrecht als negentiende-eeuwse vrouw, haar man zelf en zijn werk als een afgeleide daarvan, uit de handen van derden te houden.

Parini geeft de fictieve karakters de ruimte waardoor ze stuk voor stuk overtuigen. Hierdoor ontstaat een goed beeld van het chaotische huishouden van de Russische schrijver, zonder dat de ingewikkelde sociale structuur verwarring schept. De grootste verdienste van Parini is echter de emotionele spanningsboog die naar het laatste station leidt. Deze zorgt ervoor dat niet alleen de personages met een snik afscheid nemen, ook als lezer moet je je ongewild losmaken van de grote Russische schrijver.