Niet beeldend verteld

Ooit was Paaseiland (Rapa Nui is de Polynesische benaming) een bos- en faunarijke speldenkop, die werd ingepalmd door wel heel dappere kolonisten: het dichtstbijzijnde bewoonde eiland bevindt zich 2100 kilometer veraf. Maar algauw werd dit aards paradijs kaal gestroopt, omdat de bewoners een vreemde beeldencultuur begonnen, en boomstammen nodig hadden om die kolossale rotsblokken en sculpturen te transporteren.

Collapse theory

Door die kaalslag deden de Paaseilanders zichzelf de das om. Hun beschaving implodeerde, om vervolgens te blijven smeulen tot de Europese ontdekkingsreizigers het eiland ontdekten. Een staaltje van een ecologische ramp die een samenleving tenietdoet. En daarom een favoriet onderwerp voor antropologen en ‘environmentalisten’, zoals Jared Diamond.

Maar klopt die theorie wel? Is een verkeerd gebruik van natuurlijke hulpmiddelen de oorzaak geweest voor de ineenstorting van de beschaving op Rapa Nui? Boersema antwoordt hier radicaal ‘nee’ op. Uit dagboekaantekeningen en verslagen uit de tijd van de Europese ontdekkingsreizigers blijkt volgens hem dat het eiland er helemaal niet als een woestenij bij lag. Bovendien klopt de ‘collapse theory’ niet met de bevolkingstatistieken (die een stijgende tendens vertonen), en bevindt er zich nu nog steeds vruchtbare aarde op Paaseiland, wat volgens de theorie eigenlijk niet zou kunnen.

Niet baanbrekend

In het laatste hoofdstuk van het boek komt Boersema dan tot een eigen theorie. Als eerlijke wetenschapper geeft hij toe dat de laatste tien jaar collega’s ook al voorzichtig de collapse theory durfden aanvallen, en dus dat zijn suggestie heus niet zo baanbrekend is. Hij is wel de eerste die er zo openlijk voor uitkomt.

Maar uiteindelijk blijkt zijn nieuwe theorie ook niet zo indrukwekkend, hij lijkt eerder te nuanceren. In plaats van een beschaving die instortte als gevolg van het verschralende milieu, werd een cultuur van aanpassing opgebouwd:

Hiermee verschuift de discussie over Paaseiland van de begrippen overexploitatie en ineenstorting naar de begrippen duurzaamheid, kwaliteit en kwaliteitsverlies van zowel de natuur als de cultuur.

Weinig opwindend

Een weinig ophefmakend alternatief, dat weliswaar perfect aansluit bij een weinig opwindend verteld verhaal. Als neutrale geschiedenis van de kolonisatie van het Paaseiland, heeft dit boek zeker zijn verdiensten. Maar uit potentieel fascinerende materie – reuzenbeelden op een afgelegen eiland, mysterieuze ontstaansgeschiedenissen, kannibalisme in de verste uithoek van de wereld, uitputtende ontdekkingsreizen – heeft Boersema in geen geval een opwindende kroniek gepuurd. Bovendien bemoedert hij de lezer wat te veel, door op schoolse wijze uitgebreid toelichting te geven over de verschillende dateringmethodes, of over de verschillende zeevogels die zich op of rond het eiland bevonden en bevinden.

Conclusie? Paaseiland verdrinkt in een zee van onverschilligheid. Jammer.