Geen heruitvinding van de thriller

Irvine Welsh’ debuutroman Trainspotting (1993) heeft zowel in boekvorm als op film de klassiekerstatus bereikt. De Schotse cultauteur staat bekend om zijn rauwe en realistische beschrijvingen. Zijn kenmerkende thema’s – seks, drugs, drank, depressies en het uitschot van de samenleving – komen terug in Misdaad. Hoewel dat terugkeren van thema’s op het eerste gezicht lijkt op een kunstje, is de herkenbaarheid juist wat Welsh Welsh maakt. Ook komen zijn personages in verschillende boeken terug door een cameo, waardoor zijn boeken toch een soort reeks vormen.

Kinderlokker op elke straathoek

De hoofdpersoon in Misdaad, Ray Lennox, kennen we al van zijn bijrol in Smeris. Rechercheur Lennox faalt in een Schotse pedofiliezaak. Vol demonen vertrekt hij met zijn verloofde Trudi naar Florida voor een opfrissende vakantie. Lennox zakt steeds dieper af en verliest zichzelf in nachtclubs, drank, vrouwen en cocaïne. Wanneer hij met twee vrouwen mee naar huis gaat, vindt hij daar een tienjarig meisje. Een slachtoffer van kindermisbruikers. Hij besluit het meisje te redden en slaat met haar op de vlucht.

In deze roman lopen twee verhaallijnen door elkaar heen: de zaak in Edinburgh, waarin het draaide om het opsporen van de moordenaar en verkrachter van een zevenjarig meisje. En die van het tienjarige meisje dat slachtoffer is van een pedofielennetwerk in Miami. In Lennox’ visie zijn de twee zaken onlosmakelijk met elkaar verbonden. De daders zijn tenslotte allemaal dezelfde onmenselijke beesten, waarvoor alle scheldwoorden tezamen nog lang niet de lading dekken.

Onlegendarische leeservaring

Met een onderwerp als pedofilie zouden je zintuigen tijdens het lezen overuren moeten draaien. Het ongeloof, de woede, de angst, het onrecht: de opgeroepen emoties zouden bijna te veel moeten zijn om te hanteren. Het pleit voor Welsh dat hij er niet voor terugdeinst deze schokkende materie te beschrijven, maar van bovenstaande is nauwelijks sprake. Je kunt het boek prima lezen zonder het weg te willen leggen omdat het je te veel wordt. Misdaad laat geen indruk achter.

Wel is Welsh’ thriller eerlijk geschreven. Hij toont hoe het slachtoffer de jager kan worden. Het tienjarige meisje, dat niet beter weet, probeert Lennox te verleiden. Omdat ze hem aardig vindt en hoopt dat het met hem beter voelt dan met de andere mannen. Een intens treurige zienswijze, maar o zo voorstelbaar. Maar de slachtofferrol kan ook de andere kant op slaan, waarbij het slachtoffer agressief en bezeten wordt. Het meisje is onschuldig in haar toenaderingen, maar de suggestie dat een slachtoffer een misdadiger kan worden, is sterk aanwezig.

Thrillerrecept op de kop

Dit boek roept niet alleen de vraag op hoever goedpraten en medelijden mogen gaan, maar ook tot op welke hoogte iemand schuldig is aan pedofilie. Lennox maakt fouten, door bijvoorbeeld een discutabele collega alleen te laten met een minderjarige. Hoewel de misbruiker altijd de schuldige is, kunnen anderen ook fout zitten door het misbruik te faciliteren. Die ondertoon maakt dat de dreiging telkens opnieuw wordt opgevoerd. En Lennox heeft duidelijk geheimen. Zal hij toch zwichten voor de verleidingen van het meisje?

Welsh is een meester in het uitbuiten van zijn spanningsboog, maar verliest die spanning meteen weer door de personages van alle kanten te benaderen. De lezer weet helaas gewoon te veel. Het mag duidelijk zijn dat Welsh geen standaardthriller heeft afgeleverd, met een rechercheur of patholoog anatoom die stukje bij beetje een zaak ontrafelt. Het gaat in Misdaad niet om het speurwerk. De plot is eenvoudig, en de uitwerking van de achterliggende gedachte blijft oppervlakkig. Zo legendarisch als Trainspotting is Misdaad niet, daarvoor is de materie van Misdaad te ernstig beschreven, en het einde te zoetsappig. Het succes van Welsh’ eerste roman is ook niet te evenaren; een vergelijking kan zijn nieuwste alleen maar in de weg staan. Als opzichzelfstaand boek is Misdaad onderhoudend, maar door de reputatie van de auteur zal menig lezer teleurgesteld raken.