Het verhaal Amerika
.
Met fictie iets veranderen in de samenleving. Boomsma toont aan dat vele Amerikaanse schrijvers dit in het heden en verleden probeerden. Maar waarom kozen zovelen voor deze, misschien omslachtige weg om invloed uit te oefenen?
Melville, Thoreau, Foster Wallace, Franzen: allemaal dwarse schrijvers die volgens Boomsma met hun maatschappijkritische verhalen een stempel hebben gedrukt op de Amerikaanse literatuur en een inspiratiebron zijn voor een jongere generatie auteurs. In De Multatuli’s van Amerika bespreekt hij veertien van deze ‘multatulianen’ en het verband tussen de Amerikaanse literatuurgeschiedenis en de staatsvorm waar Amerika een groot deel van haar identiteit aan ontleent: de democratie. Want: ‘De kunst leeft niet in een reservaat. […] Beelden en woorden zijn geen geïsoleerde eilandjes.’
Niet het hoe, maar het waarom
Een boeiend uitgangspunt, zeker in het licht van de aanstaande presidentsverkiezingen, maar op zichzelf niet erg vernieuwend. Als je alleen al kijkt naar het concept van de Great American Novel is een dergelijk verband wel te verwachten. Dat Moby Dick gelezen kan worden als een kritiek op de slavernij en, meer recent, dat Freedom de grenzen onderzoekt van de vrijheid die de democratie oplevert, zijn geen nieuwe interpretaties.
Veel interessanter dan de vraag naar het hoe is dan ook de kwestie waarom zo veel Amerikaanse schrijvers à la Multatuli fictie inzetten om te rebelleren tegen hun omgeving. En dit is precies wat Boomsma bespreekt, afgaande op de vetgedrukte vraag op de omslag: ‘Waarom de VS wél “multatulianen” heeft’.
Kort door de bocht
Of toch niet? Want naast de slordige congruentiefout is vooral jammer dat deze vraag niet echt beantwoord wordt. In de inleiding stelt Boomsma: ‘Toch kent de Amerikaanse literatuur veel meer Multatuli’s dan de Nederlandse. Natuurlijk, Amerika speelt al een eeuw een hoofdrol in de wereldpolitiek, en die rol – een paternalistische, een imperialistische? – roept om kritisch commentaar.’
Maar na deze een tikkeltje kort-door-de-bocht-verklaring, komt hij er nergens meer op terug. De veertien hoofdstukken handelen enkel over hoe de kritiek op de democratie vorm krijgt in het werk van de schrijver in kwestie.
Amerika als ongoing story
Een aantal jaar terug verscheen een lijvig werk dat wel een mogelijk antwoord geeft op de vraag waarom Amerikaanse literatuur en samenleving zo veel meer met elkaar verweven lijken te zijn dan bijvoorbeeld hier in Nederland. A new literary history of America (2009) verzamelt honderden essays waarin de Amerikaanse geschiedenis naar voren komt als een verhaal dat steeds weer herschreven wordt. Samenstellers Greil Marcus en Werner Sollers zeggen hierover in hun inleiding:
No tradition has ever ruled; no form has ever been fixed; American history, literary, social, political, religious, cultural, and technological, has been a matter of what one could make of it, and of how one got across what he or she meant to say to his or her fellow citizens, as they no less than the speaker struggled to define themselves as individuals, and as part of a whole.
De mogelijke kracht van de roman
In een samenleving die constant opnieuw vormgegeven kan worden met woorden, is het niet zo vreemd dat schrijvers hun verhalen inzetten om invloed uit te oefenen. Want, aldus Boomsma:
De roman, al duizend keer doodverklaard, is nog steeds in staat dankzij een overrompelende verbeelding en een verrassende vormgeving een wereld te scheppen die de chaos van het echte leven niet alleen artistiek ordent maar die ook nieuwe inzichten biedt.
Of die nieuwe inzichten vervolgens worden overgenomen is natuurlijk een tweede. Onduidelijk blijft of die schrijvers met hun in fictie verpakte radicale ideeën een verandering teweeg hebben gebracht. Maar Marcus en Sollers’ visie op Amerika kan wellicht verklaren waarom Amerikaanse schrijvers het door de jaren heen zo vaak geprobeerd hebben.
