Tussen muren met oren

We schrijven het jaar 1743, Sint-Petersburg. De moeder van alle Ruslanden, keizerin Elisabeth regeert op autocratische wijze haar land. Moeite doen om jezelf te vervoeren naar een wereld welke zo ver van de onze lijkt te staan is onnodig. Al vanaf de eerste pagina’s weet Eva Stachniak (1952) een sfeer op te roepen die het leven aan het 18e eeuwse hof kenmerkt: vol van decadentie, maar bovenal vol van angst en verraad. En uitgerekend aan dat hof is het waar een vriendschap ontstaat. Een vriendschap tussen een boekbindersdochter en een toekomstige tsarina. Maar is vriendschap aan een hof waar het leven als een spel wordt gezien, waarbij bovendien iedere deelnemer vals speelt, wel mogelijk?

Illusies

Wanneer haar beide ouders gestorven zijn arriveert Varvara bij keizerin Elisabeth. Na goed werk van de boekbinder belooft Elisabeth zorg te dragen voor zijn dochter vanaf de dag dat ze als wees alleen op de wereld zal staan. Als ongetalenteerd naaistertje werkt Varvara aan Elisabeths jurken – ze bezit er een slordige vijftienduizend. Wanneer ze per toeval kanselier Bestoezjev ontmoet begint voor Varvara een leven als spion, maar bovenal de destructie van al haar illusies. En in die illusieloze wereld verschijnt een teer Duits prinsesje, genaamd Sophie von Anhalt-Zerbst. Uitverkoren om de ongelukkige echtgenote van grootvorst Peter te worden, die liever met soldaatjes speelt dan zich bekommert om zijn vrouw, laat staan nageslacht. Varvara en Sophie (na haar bekering tot het Russisch-orthodoxe geloof Catharina II Aleksejevna) raken bevriend. De gazette van de tsarina maakt haar vertrouwd met het leven tussen leugens en hypocrisie.

Stachniak, die eerder twee romans schreef, is een verhalenverteller pur sang. Zeer gedetailleerd wekt ze het vergane keizerrijk tot leven in een sferische stijl, in een heldere en rustige verteltrant die het de lezer niet toelaat ook maar een enkel moment grip op het verhaal te verliezen. De karakters zijn zo scherp getekend dat het geen probleem vormt, naarmate het verhaal vordert en complexer wordt, ze van elkaar te onderscheiden. Opvallend is dat de drie hoofdpersonages allen van het vrouwelijk geslacht zijn. Een plafond van glas bestond niet. Even ontwaren we een ook nu zo actueel thema wanneer Varvara vertelt over Rusland dat in de greep van ‘konkelende buitenlanders’ kwam, ‘die inpikten wat niet van hen was. Wat zou hun volgende stap zijn? Een aanval op het orthodoxe geloof?’ 

Naïviteit

Met Varvara aan haar kant wordt Catharina sterker en sterker. Tegelijkertijd wordt Elisabeth zwakker en zwakker. Haar gezondheid laat haar in de steek en lang zal het niet duren voor ze zal sterven. Zenuwachtig staat grootvorst Peter boven het lijk wanneer de laatste adem geklonken heeft: ‘Is ze echt dood?’ Geholpen door haar minnaars (waarvan een echte machthebber er ontelbare heeft) smeedt Catharina plannen om haar eigen man van de keizerlijke troon te stoten. Amper zes maanden regeerde hij. Had keizerin Elisabeth de stelregel dat niemand onder haar bewind zou worden onthoofd, onder Catharina de Grote verloor haar eigen man onder mysterieuze omstandigheden het leven.

‘In het Winterpaleis’ heersen intriges, geheime complotten en angst voor het verliezen van je verworven positie. Door al deze beklemmingen zorgt Stachniak met Varvara voor een tegenwicht, iemand die niet alle goedheid in de mens verloren heeft. Naïef, zoals uiteraard blijkt aan het einde van het boek, maar een naïviteit van een beminnelijk karakter. Eva Stachniak, geboren in Polen – daar waar Catharina de Grote nog altijd gehaat wordt – laat weten bezig te zijn aan een vervolg. Laat het een boek worden waarin Catharina’s meedogenloze ziel dieper wordt verkend. Een boek dat de drijfveren van zijn personages nog inzichtelijker maakt. Waarom een ooit zo klein, mager prinsesje kon uitgroeien tot een vrouw, gevreesd en vervloekt. Een helse klus om je te verplaatsen in een tiran, maar Stachniak kan het.