Gedurfd en grotendeels geslaagd experiment

Striptekenaar Dick Matena is al bijna 50 jaar actief; in 1983 won hij de Stripschapsprijs en hij heeft ruime ervaring met het verstrippen van literaire werken. Zo maakte hij ondermeer een bewerking van Elsschots Kaas en leverde een monumentale prestatie door De avonden van Reve in vier delen te verbeelden. Voor zijn meest recente project werd hij door Freek de Jonge benaderd met het verzoek om een strip van diens voorstelling De komiek te maken. De komiek was in 1980 de eerste solovoorstelling van De Jonge. Het betekende een nieuwe impuls voor het Nederlandse cabaret, met een rode draad die het verhaal structuur en samenhang gaf.

Bizarre wendingen
De Jonge zet zichzelf in de theatervoorstelling neer als een komiek die ver wil gaan om zijn publiek te behagen, maar die na de dramatische dood van zijn vader verandert in een clowneske figuur. In het laatste bedrijf vat hij zijn kijk op de net voorbije jaren zeventig samen in een kritische en grimmige tirade. De teksten die Matena heeft gebruikt zijn die van het integrale script van De Jonge. Op papier valt daarbij op hoezeer de maatschappijkritische thema’s die in latere shows verder werden uitgewerkt al in 1980 door de cabaretier werden aangestipt.

De voorstelling is gevuld met absurde wendingen en grappen die er vooral op zijn gericht het publiek op het verkeerde been te zetten. Matena heeft een groteske stijl gekozen om de beelden ook de geest van de show mee te geven. Het werkt goed: Matena is meesterlijk op dreef met prachtige absurdistische tekeningen die we al kennen van zijn bewerking van Ketelbinkie in het Strips in Stereo project van enige jaren terug. In De komiek komt die stijl nog meer tot zijn recht. Het sluit naadloos aan op de teksten en plotse overgangen. Matena trekt zich niets aan van perspectief en reële verhoudingen. Hij is bijzonder vindingrijk in het verbeelden van de grappen en terugkerende elementen die de voorstelling tot een geheel samensmeden.

Geen intrige
Het resultaat is uniek te noemen, en de tekenprestatie van Matena is zonder meer groots, maar de vraag is of het experiment volledig geslaagd is. Vergeleken met de voorstelling zelf, mist het boek enkele essentiële kenmerken die in het theater van belang zijn. Als de teksten worden gelezen met in het achterhoofd de stem van Freek de Jonge, dan wint het geheel merkbaar aan kracht. Wie het boek daarentegen leest zonder ooit van De Jonge gehoord te hebben, zal over enig doorzettingsvermogen moeten beschikken. Dit heeft alles te maken met de vorm van de voorstelling; er is geen echte intrige die het verhaal een duidelijke kop en staart geeft en de overgangen zijn soms totaal onlogisch. Hoewel de stilistische keuze van Matena ervoor zorgt dat de tekst niet alle aandacht opeist, leunen de beelden uiteindelijk erg zwaar op de tekst.

Voor liefhebbers van het werk van Freek de Jonge en Dick Matena zal dat echter geen bezwaar zijn; het album ademt de absurde sfeer van De Jonge, en de tekenaar slaagt erin om de meeste grappen hilarisch te verbeelden. Als document van De Jonges voorstelling is De komiek volledig geslaagd en los daarvan zonder meer een van de meest interessante beeldverhalen van de laatste jaren.