Semi-autobiografische stijlbreuk

Er leek geen einde te komen aan de ingenieuze vertelperspectieven, de hoofdstukken die stuk voor stuk op miniromans leken en de verschillende werelden, invalshoeken en stijlen die naadloos in elkaar overvloeiden. Er leek geen einde aan te komen. Nu is dat toch gebeurd.

Radicale stijlbreuk

Dertien is namelijk een radicale stijlbreuk. In deze roman vinden we weinig terug van de Mitchell waar we zo van zijn gaan houden. De roman vertelt het niet bijster bijzondere of originele verhaal van de dertienjarige jongen Jason Taylor die worstelt met zijn spraakgebrek (dat hij de toepasselijke naam ‘Hangman’ heeft gegeven), zijn impopulaire status op school, zijn oudere zus Lucy en het tanende huwelijk van zijn ouders.

Het is een typisch ‘coming of age’ verhaal van een jongen compleet met morele aanwijzingen, (trek je niets aan van je pestkoppen), eerste seksuele ervaringen (toen stak ze haar tong in mijn mond) en een stille belofte voor de toekomst in de vorm van een oude dame die Jason aanspoort toch vooral door te gaan met gedichten schrijven; een bezigheid die hij het liefst voor iedereen verbergt.

Een en ander speelt zich, volledig tegen Mitchell-gebruik in, ook nog eens af in een slaperig stadje in Engeland (Black Swan Green) in de provincie Worcestershire gedurende 1982-1983. Nauwelijks een plek die zich leent voor spannende taferelen en die komen dan ook niet aan bod. Afgezien van het veranderen van de seizoenen, de regering van Margaret Thatcher ten tijde van het Falkland conflict en problemen met klasgenoten, gebeurt er bar weinig in Dertien.

‘The Iron Lady’ Margret Thatcher. Een icoon van de jaren tachtig.

Semi-autobiografisch

De roman komt dan ook vooral over als een persoonlijk verhaal. Mitchell moet bewust gekozen hebben voor een breuk met zijn eerdere werk. Het heeft er dan ook de schijn van dat het boek gebaseerd is op zijn eigen ervaring. Een semi-autobiografische roman dus. De eerdere publicatie van enkele hoofdstukken in literaire tijdschriften doet vermoeden dat het idee voor deze roman al lang op de plank lag. De vraag is alleen: boeit het verhaal van Jason Taylor? Voor wie nog nooit een Mitchell heeft gelezen misschien, maar dit verhaal kabbelt voort als een saai beekje als je het vergelijkt met de woeste en vaak exotische zeeën van bijvoorbeeld Ghostwritten.

Jason zelf is bij vlagen ongeloofwaardig en roept de vraag op of jongens van dertien wel zo in het leven staan. Hij lijkt veel te wereldwijs voor zijn jaren en de wisselwerking tussen werkelijkheid en fantasie is bovendien geforceerd. Mitchell heeft er een snufje magisch-realisme overheen gestrooid, maar in dit geval werkt dat alleen maar bevreemdend. Bovendien lees je Mitchell door het karakter heen van Jason Taylor en daardoor komt de hoofdpersoon nauwelijks tot leven. Denk daarbij een uitgebreide, nostalgisch aandoende beschrijving van de jaren tachtig voor een tiener: bands, tv-programma’s, snoep en speelgoed. Je begrijpt het al.

Gemis van een plot

De vertrouwde Mitchell vinden we maar enkele pagina’s terug: het hoofdstuk Solarium waarin Jason les krijgt over poëzie en het leven door Madame Eva van Outryve de Crommelynck. Het is grappig, virtuoos, diepzinnig en staat in schril contrast met de rest van de roman. Het hoort er simpelweg niet in thuis. Veel meer les had Jason van deze madame moeten krijgen. Dat zij (letterlijk) spoorloos verdwijnt na één hoofdstuk is onbegrijpelijk.

Losse eindjes zijn niets voor Mitchell, maar Dertien barst er van uit zijn kaft. De Madame, de heksachtige vrouw in het bos, de relatie met zijn ouders; veel wordt aangeroerd om vervolgens tussen de regels door te glippen en te verdwijnen.

De roman mist een duidelijk plot en hangt een beetje in de lucht. Kon het zich als geheel maar meten met een hoofdstuk als Solarium, maar de waarheid is dat het ook goed zou zijn als de rest van de roman gewoon zou ontbreken. De kracht van dat ene hoofdstuk is zo groot dat het de rest compleet opslokt. Waarschijnlijk gaat dit ook gebeuren als het wordt vergeleken met zijn andere werk. Misschien moet je een jongen geweest zijn om Dertien te vatten, maar waarschijnlijk lag de lat voor Mitchells persoonlijkw verhaal gewoon te hoog. Hopelijk is hij zijn semi-autobiografische ei nu kwijt. Dan kan hij weer over tot de orde van de dag.