Verbeterde onwetendheid

Waar blijft de ziel? is de titel van het essay dat bij deze gelegenheid wordt uitgegeven. Auteur Bert Keizer is arts en filosoof en schreef onder andere Onverklaarbaar bewoond, waarvoor hij meeliep op een afdeling hersenchirurgie. Nu gaat hij in de geschiedenis van de filosofie op onderzoek in een poging het verband tussen brein en lichaam, geest en ziel te ontrafelen.

Samenspel van brein, lichaam en wereld

Het brein is sinds de geruchtmakende boeken van Dick Swaab (Wij zijn ons brein) en Victor Lamme (De vrije wil bestaat niet) tot alleenheerser gekroond. Het lichaam? Geavanceerde koets van de hersenen. De geest? Een bijproduct van neuronale processen. De ziel? Bijgezet in het museum voor oudheden, de moeite van het bespreken niet waard. Bert Keizer probeert de ziel niet in ere te herstellen; niet voor niets is de titel van het boekje in vragende vorm gesteld. Waar blijft de ziel? Heus niet in een hiernamaals – Grieks dan wel christelijk – en ook niet op een bepaalde plek in het lichaam  zoals Descartes’ pijnappelklier. Ook het Hollywood-fähige idee dat de ziel een substantie is die 21 gram zou wegen, is klinkklare onzin.

Waar blijft de ziel dan? In het samenspel van ‘Brein, Lichaam en Wereld’. Geen van die drie kan gereduceerd worden tot de ander – bijvoorbeeld het lichaam tot het brein of waarneming tot vurende neuronen. En in de ruimte die in die driehoek ontstaat, kun je het wellicht hebben over zoiets als ‘ziel’, ‘bewustzijn’ of ‘geest’. Keizer heeft geen eenduidig antwoord hoe we dat precies moeten begrijpen, dat vraagt om veel meer onderzoek. ‘Het hoogst haalbare lijkt een verbeterde onwetendheid’, schrijft hij.

Tweeduizend jaar, vijf euro

Dat doet niet af aan de buitengewoon heldere en inzichtelijke analyse die hij in minder dan 150 pagina’s weet te presenteren. Startend bij een geschiedenis van de ziel, die een dalende weg aflegde van platoonse verhevenheid steeds dichter naar het aardse en lichamelijke toe, om ten slotte met de neurohype van nu helemaal te verdwijnen. Het lichaam/geest-probleem is een van de oudste en meest besproken thema’s uit de filosofie en de vlotte manier waarop Keizer dat uiteenzet is bewonderenswaardig. Een toegankelijk boek voor de leek en een overzichtelijk werk voor de meer filosofisch onderlegde lezer.

Anders dan veel van die dunne filosofieboekjes die de markt overspoelen, levert Waar blijft de ziel? niets aan diepgang en nuance in. Van mij niets dan lof voor de almaar groeiende populariteit van de filosofie, maar Keizer laat het ‘denkwerk’ van auteurs als Coen Simon en Stine Jensen verbleken. En is dat niet precies wat je zou verlangen van een essay als dit? Vergelijk het met de Boekenweek: stel je voor dat het Boekenweekgeschenk de andere boeken zou doen verbleken. Dat je werkelijk blij zou zijn met die aanwinst die je ‘gratis’ krijgt bij besteding van 12,50 of je nu wil of niet. Tip: betaal gewoon uit eigen vrije wil die kleine 5 euro voor het essay van Bert Keizer. Genoeg voor tweeduizend jaar verder denken.