Alleen het geluid blijft
De Finse componiste Kaija Saariaho creëert in haar vierde en nieuwste opera Only the Sound Remains een intieme klankwereld. De muziek wordt door zeven musici plus vier zangers in de bak en twee solisten op het toneel uitgevoerd. Toch is er geen sprake van kamermuziek. Door de minimalistische aanpak komen details zoals fluisteren, ritselen, ruisen en elektronica in de grote zaal van het Muziektheater goed uit de verf en de sound verrast met een sonore complexiteit.
Verder dan de dood
De twee Japanse stukken uit het Nôh-theater handelen op het eerste gezicht over twee verschillende gebeurtenissen. Toch legt de befaamde Peter Sellars een link tussen de twee vertellingen. In het eerste verhaal ‘Always strong’ beklaagt een jonge luitspeler, die een gewelddadige dood gestorven is, zich dat hij zijn lichamelijke geluk kwijt is. Zijn geest bespeelt de luit nog wel maar ook die verdwijnt. De klank blijft als enige herinnering in leven.
In het tweede verhaal ‘Feather Mantle’ vindt een visser een verenmantel. De engel die de mantel kwijtraakte verschijnt maar de visser weigert zijn vondst terug te geven. Uiteindelijk laat de oude man zich overhalen als de engel belooft onder hemelse muziek voor hem te dansen. De engel krijgt de mantel en betovert de man met zijn bewegingen totdat hij helemaal verdwijnt. De muziek is alles wat de visser nog aan de engel herinnert. De titel Only the Sound Remains krijgt ook hier zijn invulling. Sellars verbeeldt de twee verhalen aan de hand van twee immense doeken, die de beroemdheid Julie Mehretu voor hem, zonder enige kennis van scenografie, ontworpen heeft. Met lichtspel dat aan 3D effecten doet denken komt hij dicht bij de zen filosofie. De boeddhistische gedachte over wat er in het leven echt toe doet rijst als een wijsvinger van de regisseur omhoog : niet het materialisme maar de spirituele muziek bezit de kracht verder dan het leven te gaan, zelfs over de dood heen.
Opera Forward Festival
Met dit stuk begon het tiendaagse Opera Forward Festival waarmee oprichter Pierre Audi de grenzen van een klassieke opvatting van het vierhonderd jaar oude genre wil openbreken. Helaas lijkt het concept van Only the Sound Remains nog te ver van onze perceptie te staan. Ondanks goede bedoelingen is de esthetische bewieroking te weinig om onze Westerse verbeelding te activeren. De ster van de avond: Philippe Jaroussky, countertenor, schittert samen met de jonge basbariton Davone Tines in wisselende rollen. Zelfs de geliefde stem van Jaroussky is echter machteloos tegenover de overkill aan mooie klanken zonder dramatiek. De grens tussen aards en hemels lijkt tijdens de twee uur lange voorstelling daardoor onbereikbaar, alsof we juist door het opkomende besef afgewezen worden in plaats van betrokken. Gebrek aan spanning, toch een basiselement van een opera, en het wegblijven van emotioneel hoogtepunt, nemen de kracht van de – weliswaar – bijzondere productie weg. Minimalisme mag de toekomsttendens zijn en op vernieuwing is ook niets aan te merken, maar toch pleit ik tenminste voor handhaven van de speelregels. Hoera voor de edele gedachte aan een frisse wind in de De Nederlandse Opera maar alstublieft zonder verlies van vorm en onze Westerse tradities!
Productie:
Peter Sellars – regie
André de Ridder – dirigent
Dudok Kwartet
Eija Kankaanranta (kantele)
Camilla Hoitenga (fluit)
Niek KleinJan (slagwerk)
Vocaal kwartet van het Nederlands Kamerkoor
